वट पौर्णिमा व्रत: सावित्रीसारखी नारीशक्तीचा उत्सव
वट पौर्णिमा किंवा वट सावित्री व्रत हा महाराष्ट्र, गोवा आणि इतर पश्चिम भारतीय राज्यांमध्ये विवाहित महिलांनी साजरा केला जाणारा एक अत्यंत पवित्र हिंदू सण आहे. हा सण पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी वडाच्या झाडाभोवती धागा गुंडाळून व्रत करून साजरा केला जातो.
वट पौर्णिमेचा धार्मिक व ऐतिहासिक अर्थ
वट पौर्णिमा साजरी केली जाते ज्येष्ठ महिन्याच्या पौर्णिमेला – जी ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार मे-जून दरम्यान येते. या दिवशी स्त्रिया वडाच्या झाडाची पूजा करतात. सावित्रीने आपल्या पती सत्यवानाचे प्राण यमराजाकडून परत मिळवले, त्या घटनेच्या स्मरणार्थ हा व्रत पार पाडला जातो. हे व्रत महिलांच्या पतिव्रत, निष्ठा, आणि शौर्याचे प्रतीक मानले जाते.
व्रताचा कालावधी आणि उपवास
हे व्रत त्रिरात्र व्रत असल्याचे मानले जाते – ज्येष्ठ शुद्ध त्रयोदशीपासून पौर्णिमेपर्यंत. काही स्त्रिया पूर्ण तीन दिवस उपवास करतात, तर काही फक्त पौर्णिमेला उपवास करतात. संध्याकाळी सुवासिनी स्त्रियांसोबत एकत्र बसून कथा ऐकणे आणि पूजा करणे या व्रताचा भाग असतो.
वटपौर्णिमा पूजनाचा मुहूर्त – २०२५
वट सावित्री व्रत (वटपौर्णिमा) साजरे करण्याचा योग्य मुहूर्त म्हणजे शुभ काळात पूजन करून व्रत पार पाडणे. यंदाचा पूजन मुहूर्त पुढीलप्रमाणे आहे:
- ज्येष्ठ पौर्णिमा: बुधवार, ११ जून २०२५ – दुपारी ०१:१४ वाजेपर्यंत.
- वटपौर्णिमा व्रत: मंगळवार, १० जून २०२५ – चतुर्दशीयुक्त पौर्णिमा असल्यामुळे हाच दिवशी वटव्रत करण्याचा शास्त्रविधी मानला जातो.
- चतुर्दशी तिथी: सकाळी ११:३६ वाजेपर्यंत.
- वटपूजन करण्याचा योग्य काळ (मुहूर्त): सकाळी ६:०२ वाजेपासून दुपारी २:०२ वाजेपर्यंत.
🌿 त्यानुसार: शास्त्रवचनांनुसार ज्येष्ठ शुद्ध चतुर्दशीला म्हणजे मंगळवार दिनांक १० जून २०२५ रोजी उपवासासह वटपूजन करावे. सूर्योदयापासून मध्यान्हापर्यंतचा काळ पूजनासाठी श्रेष्ठ मानला जातो.
महत्वाची सूचना: वटपूजन सकाळी ६:०२ वाजेपासून ते २:०२ वाजेपर्यंत केल्यास व्रत फळदायी मानले जाते. या कालावधीत श्रद्धेने वटवृक्षाची पूजा, व्रतकथा श्रवण आणि उपवास करावा.
पूजाविधी आणि पूजा साहित्य
वडाच्या झाडाजवळ पूजा केली जाते. पूजेसाठी लागणारे साहित्य:
- सुपारी, कुंकू, हळद
- वस्त्र, फुले, फळे
- धागा / सूत
- सावित्री व सत्यवान यांचे प्रतीकात्मक मूर्ती
- पंचामृत, नैवेद्य, आणि अर्घ्य देण्यासाठी पात्र
नदीच्या वाळूवर मूर्ती ठेवून षोडशोपचार पूजा केली जाते. नंतर सवित्र मंत्र आणि प्रार्थना म्हणल्या जातात.
वटपौर्णिमेला कोणत्या गोष्टी टाळाव्यात?
वट सावित्री व्रत करताना काही गोष्टी पारंपरिक श्रद्धेनुसार टाळल्या पाहिजेत. या दिवशी सकारात्मकतेने, शुद्धतेने व भक्तिभावाने व्रत पार पाडण्याचा उद्देश असतो.
- पतीशी वाद टाळा: या दिवशी पतीसोबत प्रेमाने वागा. घरात आनंद व शांतता ठेवावी.
- काळी किंवा निळी साडी परिधान करू नका: हे रंग अशुभ मानले जातात.
- गर्भवती महिलांनी वडाची परिक्रमा करू नये: पारंपरिक मान्यतेनुसार ही गोष्ट टाळावी.
- काळ्या चुड्या वापरू नका: याऐवजी लाल किंवा हिरव्या चुड्या परिधान कराव्यात.
- वडाच्या झाडाला इजा करू नका: पाने किंवा फांद्या तोडू नका. झाडाची भक्तिभावाने पूजा करा.
✅ शुभ रंग कोणते?
- लाल, पिवळी, हिरवी साडी – हे रंग सौभाग्य, समृद्धी आणि शुभतेचे प्रतीक मानले जातात.
प्रार्थना आणि मंत्र
स्त्रिया आपल्या पतीसाठी दीर्घायुष्य, आरोग्य, आणि संपत्ती यासाठी प्रार्थना करतात:
सावित्रि ब्रह्मसावित्रि सर्वदा प्रियभाषिणी
तेन सत्येन मां पाहि दुःख-संसार-सागरात्
अवियोगो यथा देव सावित्र्या सहितस्य ते
अवियोगो तथास्माकं भूयात् जन्मनि जन्मनि
वडाच्या झाडासंबंधित मंत्र:
वटमूले स्थितो ब्रह्मा वटमध्ये जनार्दन:
वटाग्रे तु शिवो देव: सावित्री वटसंश्रिता
पारंपरिक कथा: सावित्री आणि सत्यवान
भद्र देशात अश्वपती नावाच्या राजाला सावित्री नावाची कन्या होती. तिने आपल्या इच्छेने सत्यवान नावाच्या राजकुमाराशी विवाह केला. सत्यवानाचे आयुष्य अल्प असल्याचे नारद ऋषींनी सावित्रीला सांगितले होते, तरी तिने त्याच्याशी लग्न केले.
सत्यवानाच्या मृत्यूच्या तीन दिवस आधी सावित्रीने उपवास करून व्रत आरंभिले. जेव्हा यमराज त्याचे प्राण घेऊन जात होते, तेव्हा ती त्यांच्या मागे गेली. तिच्या धैर्य, भक्ती आणि चातुर्यामुळे यमराजाने तिला तीन वर मागण्यास सांगितले. तिने राज्य, डोळे आणि पुत्र मागितला. यमराजाने तथास्तु केल्यामुळे सत्यवानाचे प्राण तिला परत मिळाले.
वडाच्या झाडाचे पर्यावरणीय महत्त्व
वडाचे झाड हे भारतीय संस्कृतीत 'अक्षय वृक्ष' मानले गेले आहे. याची पारंब्या जमिनीशी संपर्क ठेऊन झाडाचे आयुष्य वाढवत राहतात. त्याच्या सावलीत अनेक पक्षी, प्राणी राहतात. त्यामुळे वडाची पूजा ही केवळ धार्मिक नसून पर्यावरणपुरक श्रद्धा आहे.
निष्कर्ष
वट पौर्णिमा म्हणजे पती-पत्नीच्या अतूट नात्याचा, श्रद्धा, निष्ठा आणि प्रेमाचा महोत्सव आहे. सावित्रीसारख्या स्त्रीच्या अद्वितीय धैर्याची आठवण करून देणारा हा सण आजही समर्पण आणि भक्ती यांची शिकवण देतो. पारंपरिक श्रद्धा आणि आधुनिक विचार यांचं संतुलन राखत हा सण साजरा होतो हीच त्याची खरी सुंदरता आहे.
💬 तुमचा अनुभव काय आहे?
तुम्ही वटपौर्णिमेला कोणते रिवाज पाळता? कोणता रंग परिधान करता? खाली कमेंटमध्ये नक्की सांगा व ही माहिती शेअर करा!
वट सावित्रीच्या हार्दिक शुभेच्छा!