रिंगण परंपरा : वारकरी वारीतील भक्तिभाव, समरसता आणि चैतन्याचा उत्सव
वारी म्हणजे चालतच पंढरपूरला जाणं, पण त्यातही काही प्रसंग असे असतात की ज्यामध्ये चालणं थांबतं आणि भक्ती धावते — अशाच एका विलक्षण परंपरेचं नाव आहे रिंगण. ही केवळ परंपरा नाही, तर श्रद्धेचा वेग आहे, भक्तीचा जयजयकार आहे, आणि संतांच्या पदस्पर्शाने जागृत झालेली मातीची आरती आहे.
रिंगण म्हणजे काय?
वारीच्या मार्गावर काही ठिकाणी जिथं मोकळं मैदान असतं तिथं संतांची पालखी थांबते. हजारो वारकरी त्या मैदानावर वर्तुळात उभे राहतात. त्या वर्तुळाच्या मध्यभागी संतांच्या पालखीतील पवित्र अश्व म्हणजे घोडा, आपल्या वेगाने गोलात धावत असतो. आणि मागोमाग धावते श्रद्धा, त्याच्या मागे धावतो भक्तगण. हा जो कार्यक्रम होतो, त्यालाच म्हणतात रिंगण.
रिंगणाची आध्यात्मिक संकल्पना
"पालखीतील अश्व म्हणजे संतांचं चैतन्य आहे, आणि त्याच्या मागे धावणं म्हणजे त्या चैतन्याच्या दिशेने भक्तीने घ्यावयाची वाट!"
वारीत ‘चालणे’ हे मुख्य आहे. पण रिंगण म्हणजे भक्तीला मिळालेली गती. अश्वाच्या एका टापा खालून माती उडते आणि भक्ताच्या हृदयातून पांडुरंगाला साद जाते. हे दृश्य पाहणं म्हणजे एका परमोच्च अनुभूतीचा अनुभव घेणं.
रचना आणि स्वरूप
- रिंगणाच्या आधी वारकरी वर्तुळात उभे राहतात.
- ताल, मृदुंग, टाळ, झांजा यांचा गजर सुरू होतो.
- पवित्र अश्व त्या वर्तुळात धाव घेतो. अनेक वेळा त्या अश्वासमवेत संतांची कृपा कार्यरत असल्याचं वारकऱ्यांचं अनुभव आहे.
- अश्वाच्या मागे सर्व वारकरी, बाळसं घेतलेली लेकरं, उत्साहात असलेले वृद्धदेखील — साऱ्यांची भक्ती एकाच लयीत धावते.
रिंगण कोठे कोठे होते?
संत ज्ञानेश्वर महाराज पालखी:
- चांदोबाचा लिंब
- माळशिरस
- वाखरी
- ठाकूर बुवा समाधी
- बाजीराव विहीर
- भंडीशेगाव
संत तुकाराम महाराज पालखी:
- बेलवंडी
- इंदापूर
- अकलूज
- बाजीराव विहीर
- वाखरी
संत सोपानकाकांचे मेंढ्यांचे रिंगण:
सोपानकाकांच्या वारीत एक अनोखी परंपरा दिसते – मेंढ्यांचे रिंगण. हे पिंपळी आणि इंदापूर येथे होते. हे दृश्य पाहण्यासाठी हजारोंची गर्दी होते. या मेंढ्या पालखीसोबत चालणाऱ्या भक्तीच्या सात्त्विकतेचे प्रतीक मानल्या जातात.
वारकऱ्यांचा अनुभव
रिंगणात सामील होणाऱ्या प्रत्येक वारकऱ्याच्या डोळ्यांत एक तेज असतं. त्यात देव आहे. त्या अश्वाच्या मागे धावतांना ‘हरिपाठ’, ‘नामस्मरण’, ‘विठोबा राया!’ असे गजर गगनात दुमदुमतात. आणि जणू त्या वातावरणात भक्तीचं वारे वाहू लागतात.
रिंगणामागचं तत्त्वज्ञान
- गती: रिंगण हा भक्तीचा प्रवाह आहे — तो थांबत नाही.
- सामूहिकता: रिंगण हे सामूहिक साधनेचं प्रतीक आहे. साऱ्या भक्तांची ऊर्जा एकाच ठिकाणी एकवटते.
- परमार्थ: अश्वाच्या मागे धावणं हे देहाने नव्हे, तर आत्म्याने केलेली परिक्रमा आहे.
- संतांचे स्मरण: रिंगण म्हणजे संतांच्या सान्निध्यात अनुभवलं जाणारं चैतन्य.
उत्सवाचे मानवी संदर्भ
रिंगण ही एक सामाजिक गोष्ट देखील आहे. यात शेकडो गावकरी, शाळकरी मुलं, बायका, वृद्ध सहभागी होतात. ही एक पारंपरिक संमेलन असते. जिथे कोणताही जात-धर्म न विचारता ‘विठोबा’ या नावाखाली सगळे एकत्र येतात.
रिंगणातून येणारा संदेश
जसा तो अश्व वर्तुळात फिरतो, तसा आपला देह, आपले जीवन, हे या चैतन्याच्या भोवती फक्त एक परिक्रमा आहे. यातून मिळणारा संदेश म्हणजे – गती, भक्ती, समर्पण आणि एकात्मता.
शेवटचा विचार
“वारी म्हणजे चालणं, रिंगण म्हणजे धावणं, आणि त्यातूनच विठोबाला भेटणं!”
वरील सखोल वर्णनाच्या माध्यमातून आपण रिंगण ही परंपरा केवळ पाहत नाही, तर ती *अनुभवतो.*
हेही वाचा: संत तुकाराम महाराज पालखी सोहळा
हेही वाचा: संत ज्ञानेश्वर महाराज पालखी सोहळा
|| जय जय राम कृष्ण हरि ||
राम कृष्ण हरि श्री संत श्रेष्ठ विश्वगुरु निवृत्तीनाथ महाराज चरणी साष्टांग दंडवत ज्ञानोबा माऊली तुकाराम
उत्तर द्याहटवासंत एकनाथ महाराजांची पालखी आमचा गावी म्हणजेच मु. खंडेश्वरवाडी, तालुका परांडा, जिल्हा धाराशीव येथे सालाबादप्रमाणे साजरी होते... कृपया आपण हेसुद्धा या पोस्ट मध्ये सांगू शकता जेणेकरून बरेच वारकरी संत एकनाथ महाराजांच्या पालखी सोहळ्यात सामील होतील.
उत्तर द्याहटवा