🙏 संत चांगदेव महाराज - चरित्र, भेटीची कथा आणि साहित्य
संत चांगदेव महाराज हे नाथपंथी कवी, संत आणि योगी होते. त्यांनी योगसामर्थ्याने दीर्घ तपश्चर्या करून चौदाशे वर्षे जगले अशी श्रद्धा आहे. त्यांच्या गुरूचे नाव वटेश्वर होते, म्हणून त्यांना काही ठिकाणी "चांगावटेश्वर" म्हणूनही ओळखले जाते.
📿 तपश्चर्या आणि योगसामर्थ्य
तापी आणि पूर्णा नद्यांच्या संगमावर वसलेल्या चांगदेव गावाजवळील जंगलात ते अनेक वर्षे डोळे मिटून तप करत होते. त्यांच्या तेजस्वी स्वरूपामुळे लोक त्यांना "चांगदेव" म्हणू लागले. त्यांचे जीवन योगमार्गाशी अतिशय निगडीत होते.
📝 संत ज्ञानेश्वरांशी भेट आणि अहंकाराचा नाश
एकदा चांगदेव महाराजांच्या कानावर संत ज्ञानेश्वरांची कीर्ती आली. त्यांनी त्यांना एक पत्र पाठवण्याचा विचार केला, पण काय लिहावे हे कळत नसल्यानं कोरे पत्र पाठवले. यावर ज्ञानेश्वरांनी प्रत्युत्तर म्हणून 65 ओव्यांमध्ये "चांगदेव पासष्टी" लिहिल्या.
चांगदेव हे आपल्या योगसिद्धीच्या गर्वाने वाघावर बसून, हातात नाग घेऊन, शिष्यांसह ज्ञानेश्वरांना भेटायला आले. ज्ञानेश्वर आपली भावंडांसोबत भिंतीवर बसले होते. ज्ञानेश्वरांनी आपल्या सिद्धीने त्या भिंतीला चालायला लावले, व चमत्कार पाहून चांगदेव महाराज नम्र झाले आणि शरण आले.
🧘 मुक्ताबाईंचे शिष्यत्व
या घटनेनंतर निवृत्तीनाथांनी आज्ञा दिली की चांगदेवांनी त्यांच्या धाकट्या बहिणी – मुक्ताबाई यांचं शिष्यत्व स्वीकारावं. चांगदेवांनी नम्रतेने ते स्वीकारले आणि एक नवीन आध्यात्मिक जीवन सुरू केले.
📚 चांगदेव महाराजांचे साहित्य
- ज्ञानदेव गाथेतले ७७ अभंग
- तत्त्वसार (एक योगसिद्ध ग्रंथ – ४०४ ओव्या)
- काही स्फुट अभंग, पदे व ओव्या
📖 चांगदेवांवर आधारित साहित्य
- चांगदेव चरित्र – ज. र. आजगावकर
- योगी चांगदेवाचा तत्त्वसार – विनायकराव कळमळकर
- शामजी गोसावी मरुद्गणकृत चरित्र (वि.ल. भावे संपादन)
- संशोधन लेख – रा.चिं. ढेरे, द.ग. काळे, गो.का. चांदोरकर इ.
🕉 समाधी स्थळे
- चांगदेव, मुक्ताईनगर तालुका, जळगाव जिल्हा – चांगदेव महाराजांचे मुख्य मंदिर
- पुंतांबा, राहाता तालुका, अहमदनगर जिल्हा – गोदावरी नदीकाठी समाधी मंदिर
📅 चांगदेव महाराज यात्रा - १ जून
प्रत्येक वर्षी १ जून रोजी पुंतांबा येथे चांगदेव महाराजांची यात्रा भरते. या दिवशी हजारो भाविक समाधीस्थळी भेट देतात. अनेकांना असे मानले जाते की ही यात्रा त्यांच्या समाधीच्या दिवशी किंवा पुण्यतिथीच्या निमित्ताने साजरी केली जाते.
🚫 चांगदेव राऊळ म्हणजे चांगदेव महाराज नव्हेत
"चक्रधरस्वामींच्या काळातील चांगदेव राऊळ उपाख्य चक्रपाणी" हे वेगळे व्यक्तिमत्व असून, संत चांगदेव महाराजांशी त्यांचा संबंध नाही.
🔚 निष्कर्ष
संत चांगदेव महाराजांचे जीवन हे योग, तप, आत्मज्ञान आणि विनय यांचा मिलाफ आहे. ज्ञानेश्वरांशी भेट, अहंकारत्याग आणि मुक्ताबाईंचे शिष्यत्व हे त्यांच्या अध्यात्मिक जीवनातील टप्पे एक प्रेरणादायी कहाणी सांगतात.