संत भगवानबाबा महाराज जीवनचरित्र | वारकरी संप्रदायातील थोर संत

संत भगवानबाबा महाराज: वारकरी धर्माचे आधुनिक रूप

संत भगवानबाबा हे मराठवाड्यातील थोर कीर्तनकार संत होते. त्यांनी केवळ भक्तीच नव्हे तर शिक्षण, समाजप्रबोधन आणि अहिंसेचा संदेश दिला. त्यांचे जीवन हे एका अध्यात्मिक झंझावातासारखे होते – जे आजही लाखो लोकांमध्ये प्रेरणा निर्माण करते.

---

जीवनचरित्र

संत भगवानबाबा हे महाराष्ट्राच्या वारकरी संप्रदायातील एक महान समाजप्रबोधनकार संत होते. त्यांचा जन्म २९ जुलै १८९६ रोजी झाला. त्यांचे मूळ नाव आबाजी तुबाजी सानप असे होते. संपूर्ण आयुष्यभर त्यांनी कीर्तनाच्या माध्यमातून लोकशिक्षण, सामाजिक समता, आणि अध्यात्मिक जागृतीचा संदेश दिला. भगवानबाबांनी आपल्या प्रभावी कीर्तनशैलीतून भक्तिमार्ग, कर्ममार्ग, आणि ज्ञानमार्ग यांचा त्रिवेणी संगम घडवला. त्यांच्या कीर्तनांमध्ये केवळ हरिभक्तीच नव्हे, तर सामाजिक अन्याय, अंधश्रद्धा, जातिभेद, धर्मभेद यांचा स्पष्ट विरोध दिसून यायचा. त्यांची वाणी ग्रामीण समाजाला उभारी देणारी ठरली. त्यांनी मराठवाडा, विदर्भ, तेलंगणा, आंध्रप्रदेश, कर्नाटकातील काही भाग आणि पश्चिम महाराष्ट्र या भागांत पायी फिरून कीर्तनाद्वारे समाजप्रबोधन केले. विठ्ठलभक्ती ही त्यांची गाभ्याची भावना होती, परंतु त्यांनी त्याचबरोबर समता, बंधुता, मानवता आणि एकता या मूल्यांचा प्रचार केला. त्यामुळेच त्यांना "आधुनिक वारकरी धर्माचे शिल्पकार" असेही म्हणतात. त्यांनी सुरू केलेला वार्षिक नारळी सप्ताह हा आजही त्यांच्या कार्याची आठवण करून देणारा अध्यात्मिक उत्सव आहे.

सानप घराण्याची पार्श्वभूमी

संत भगवानबाबा यांचा जन्म महाराष्ट्रातील वंजारी समाजात झाला. त्यांचे कुटुंब हे धार्मिक, कर्तव्यनिष्ठ आणि समाजाभिमुख होते. त्यांच्या आईचे नाव कौतिकाबाई, तर वडिलांचे नाव तुबाजीराव सानप असे होते. तुबाजीराव सानप हे अत्यंत आदरणीय व्यक्तिमत्त्व होते. निजाम सरकारने त्यांच्या कार्यपद्धतीची दखल घेऊन त्यांना पाटीलकी बहाल केली होती. त्यामुळे "सानप" या आडनावामागे "पाटील" हे उपनाम जोडले गेले आणि त्यांचे सामाजिक स्थानही अधिक दृढ झाले. संपूर्ण सानप कुटुंबीयांचा वारसा हा निष्ठा, सेवा, आणि जनतेसाठी समर्पित भावनेने भरलेला होता. हाच वारसा भगवानबाबांनी आपल्या जीवनातून अधिक व्यापक केला.

जन्म व बालपण – संत भगवानबाब

संत भगवानबाबा यांचा जन्म २९ जुलै १८९६ रोजी, श्रावण कृष्ण पंचमी, शके १८१८, सोमवारच्या पहाटे बीड जिल्ह्यातील पाटोदा तालुक्यातील सुपे घाट सावरगाव येथे झाला. त्यांचा जन्म होताच घरात आध्यात्मिक उत्साहाचे वातावरण पसरले. बारशाच्या वेळी त्यांना “आबा” किंवा “आबाजी” असे नाव देण्यात आले आणि यामुळेच त्यांचे पूर्ण नाव झाले – आबाजी तुबाजी सानप. ते कौतिकाबाई आणि तुबाजीराव यांचे पाचवे अपत्य होते. गावात केवळ चौथीपर्यंत शिक्षणाची सुविधा होती. शिक्षकांच्या आग्रहाने त्यांना पुढील शिक्षणासाठी लोणी (ता. शिरूर, जि. बीड) येथील मामाकडे पाठवण्यात आले. परंतु पुढील शिक्षणाची सोय नसल्यानं आबाजी पुन्हा गावाकडे परतले. लहान वयातच ते गुरे राखत असतानाच विठ्ठलनामात रमू लागले. घरातील धार्मिक वातावरणामुळे त्यांच्यात आध्यात्मिक ओढ उपजतच होती. वयाच्या ५-६ व्या वर्षीच त्यांनी पंढरपूरच्या वारीस जायचे ठरवले आणि दिघुळ येथील प्रसिद्ध कीर्तनकार गीतेबाबा यांच्या सोबत पहिली वारी केली. त्या वारीने त्यांच्या जीवनात इतका खोल ठसा उमटवला की त्यांनी संपूर्ण आयुष्य विठ्ठलचरणी अर्पण करायचे ठरवले. पंढरपूरहून परतल्यानंतर ते गावातील हनुमान मंदिरात जाऊन बसले आणि घरी परत यायला नकार दिला. अखेर घरच्यांनी त्यांना तुळशीमाळ घालण्यास अनुमती दिली आणि त्यांची विठ्ठलभक्तीत औपचारिक दीक्षा झाली.

नारायणगडाचे गुरुपद

आबाजीचे पूर्वज नारायणगडाच्या उपासक होते आणि माणिकबाबा हे त्यांचे वंशपरंपरागत गुरू होते. एकदा विजयादशमीच्या दिवशी, आबाजी आपल्या आईवडिलांसह माणिकबाबांच्या दर्शनाला गेले. तेव्हा आबाजींनी गुरुपदेश मागितला. सुरुवातीला माणिकबाबांनी त्यांना वय लहान असल्याने नकार दिला, पण शिष्यत्वाची परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर त्यांना अनुग्रह दिला आणि "भगवान" हे नाव दिले. यानंतर भगवानबाबा नारायणगडाला सांप्रदायिक शिक्षणासाठी गेले. पुढे ते आळंदी येथे ह.भ.प. बंकट स्वामीयांच्याकडे आध्यात्मिक शिक्षणासाठी गेले आणि नंतर पुन्हा नारायणगडावर परतले. २१व्या वर्षी, भगवानबाबा नारायणगडाचे महंत झाले आणि त्यांनी तेथे वारी, नारळी सप्ताह यांसारखे धार्मिक कार्यक्रम सुरू केले. त्यांच्या कार्यातून नारायणगड हे केवळ उपासनेचेच नव्हे, तर समाजप्रबोधनाचेही केंद्र बनले.

संत भगवानबाबांची गुरुपरंपरा

संत भगवानबाबांचे अध्यात्मिक जीवन हे केवळ वैयक्तिक साधनेचे नव्हते, तर गुरुपरंपरेच्या अखंड तेजस्वी धारेत न्हालेलं होतं. भगवानगडाच्या मान्यतेनुसार त्यांची गुरुपरंपरा ही एक महान आध्यात्मिक परंपरा आहे, जी थेट दत्तावतारांशी जोडलेली आहे: नारायण → ब्रह्मदेव → अत्री ऋषी → दत्तात्रेय → जनार्दन स्वामी → संत एकनाथ → गावोबा (नित्यानंद) → अनंत → दयानंद स्वामी पैठणकर → आनंद ऋषी → नगदनारायण महाराज → महादेव महाराज (प्रथम) → शेटीबाबा (दादासाहेब महाराज) → गोविंद महाराज → नरसू महाराज → महादेव महाराज (द्वितीय) → माणिकबाबा → भगवानबाबा ही परंपरा म्हणजे भक्ती, ज्ञान आणि योग यांचा संगम आहे.

भगवानबाबांचे विविध गुरू

संत भगवानबाबांचा आध्यात्मिक प्रवास अनेक अध्यात्मिक वाटाड्यांच्या मार्गदर्शनाखाली घडला. त्यांनी वेगवेगळ्या स्तरांवर विविध गुरूंना वंदन केले:

तुळशीमाळ घालणारे गुरू – गीतेबाबा दिघुळकर

आध्यात्मिक उपदेश करणारे गुरू – माणिकबाबा (नारायणगड)

अध्यात्मज्ञान देणारे गुरू – ह.भ.प. बंकटस्वामी महाराज (आळंदी)

पारमार्थिक गुरू – संत एकनाथ महाराज

नाथ/पैठणकर फडाचे गुरू – संत एकनाथ (या फडात त्यांची घनिष्ठ नाळ होती)

पालखी – संत भगवानबाबांची भक्तिपरंपरा

संत भगवानबाबांचे आयुष्य जरी नारायणगड व भगवानगड या दोन पवित्र स्थळांमध्ये केंद्रित होते, तरीही त्यांच्या कीर्तनसेवेचा प्रवास मराठवाडा व पश्चिम महाराष्ट्रातील गावोगावी पोहोचलेला होता. त्यांच्या भक्तिप्रसाराचा सर्वात प्रभावशाली आणि उत्सवमय माध्यम म्हणजे पालखी सोहळा. भगवानबाबांनी पंढरपूर, आळंदी आणि पैठण या पवित्र वारींच्या पालखी परंपरेला नवीन आयाम दिला. दरवर्षी आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने ते आपल्या पादुका आणि भक्तांसह पंढरपूरला जात असत. या पालखीचा मार्ग हा अत्यंत भक्तिभावपूर्ण असून त्यात खालील गावांचा समावेश आहे: भारजवाडी → खरवंडी → खोकरमोहा → करंजवण → पाटोदा → भूम → कुर्डूवाडी → परंडा या वारीतील एक खास वैशिष्ट्य म्हणजे पादुकास्थान येथे संत एकनाथ महाराजांच्या पालखीसमोर "आडवे जाण्याचा मान" भगवानगडच्या दिंडीला दिला जातो. ही परंपरा आजही भक्तिभावाने पाळली जाते. भगवानबाबा जब नारायणगड किंवा भगवानगडावर असत, तेव्हा त्यांच्या पालखीत हत्ती, घोडे, अंबारी आणि एक मोठा लवाजमा असायचा. ही पालखी म्हणजे भक्ती, ऐश्वर्य, आणि श्रद्धेचा संगम होता. दरवर्षी हजारो वारकरी “हरी विठ्ठल, श्री ज्ञानदेव-तुकाराम, पंढरीनाथ महाराज की जय, शांतीब्रह्म श्री एकनाथ महाराज की जय, भगवानबाबा की जय!” अशा जयघोषांसह भगव्या पताका खांद्यावर घेऊन वारीत सहभागी होतात. वारीचा हा उत्सव केवळ धर्मप्रदर्शन नव्हे, तर एकतेचा, समतेचा आणि भक्तीचा जागर असतो. भगवानबाबांचे पैठण नाथसंस्थेशी अतूट नाते होते. त्यांनी “मी श्री एकनाथ महाराजांच्या पैठणकर फडाचा टाळकरी आहे” अशी जाहीर भक्तीपूर्वक घोषणा केली होती. नाथषष्ठी निमित्त, भगवानगड पालखी ‘भानुदास-एकनाथ’च्या नामस्मरणासह पैठणच्या श्री एकनाथ मंदिरात दाखल होते. गोदावरी नदीत पवित्र स्नान करून वारकरी एकनाथ दर्शन घेतात, आणि वारीत भक्तांचा ओघ अखंड सुरू असतो.

संत भगवानबाबा यांचे जीवनकार्य, व्यक्तिमत्त्व व सामाजिक योगदान

संत भगवानबाबा हे अत्यंत साध्या वेशभूषेचे, पण तेजस्वी व भारदस्त व्यक्तिमत्त्व असलेले संत होते. पांढरे धोतर, सदरा, फेटा आणि गळ्यात तुळशीमाळ हा त्यांचा दररोजचा पोशाख असे. त्यांच्या उंच देहयष्टीला शोभणाऱ्या रुबाबदार मिशा आणि तेजस्वी कांतीमुळे ते सहज लक्ष वेधून घेत. त्यांचा स्वभाव शिस्तप्रिय आणि माणसांची पारख करणारा होता.

मराठवाड्यावर निजामशाहीच्या अन्यायाचा अंधार गडद झालेला असताना, भगवानबाबांनी वारकरी संप्रदायाच्या माध्यमातून भागवत धर्माचे पुनरुज्जीवन केले. धर्मांतर, अंधश्रद्धा, जातिभेद, मांसाहार, आणि अशिक्षा यांच्याविरुद्ध त्यांनी कीर्तन व प्रवचनांचा वापर करून प्रबोधन चालवले. त्यांच्या कार्यामुळे बहुजन समाजात आत्मविश्वास व धार्मिक अस्मिता जागी झाली.

भगवानबाबांनी 1918 साली भक्तिमार्गप्रसाराचा यज्ञ चेतवला. त्यांनी पंढरपूर, आळंदी व पैठण वारींची पारंपरिक पालखी परंपरा रुजवली. त्यांनी अखंड हरिनाम सप्ताह सुरू केला आणि नारळी सप्ताह यासारख्या कार्यक्रमांनी समाजात हरिनामप्रेम रुजवले. त्यांच्या कीर्तनात भावसंपन्नता, समर्पण आणि समतेचा संदेश नेहमी असे.

ते मांसाहार, पशुहत्या व हिंसाचाराच्या विरोधात ठाम उभे होते. त्यांनी अनेक गावांत देवापुढे बोकड मारण्याची रूढी मोडून टाकली. सर्व धर्म, जाती, पंथ समोर एकसमान बघण्याची शिकवण त्यांनी दिली. मुस्लिम मिस्त्रीला मंदिरात मूर्ती स्थापनेचे काम दिल्याचा प्रसंग हे त्यांचे उदारमतवादी व धर्मनिरपेक्ष विचार स्पष्ट करतो.

भगवानबाबांनी शिक्षणाचे महत्त्व ओळखून अनेक शाळा, वसतिगृहे आणि कॉलेज स्थापन केले. भगवान विद्यालय, औरंगाबाद होमिओपॅथी कॉलेज यांची स्थापना त्यांनी केली. मुलींच्या शिक्षणासाठी त्यांनी अनेक पावले उचलली. वाड्या, पाड्या, तांड्यांवरील मुलांसाठी शिक्षणाची सोय निर्माण केली.

भगवानबाबांचे कीर्तन म्हणजे समाजमनात जागर करणारी शक्ती होती. ते समाजातल्या अंधश्रद्धा, जातीभेद, हिंसा, व्यसन यांच्या विरोधात ठामपणे बोलत. त्यांनी लोकांना गळ्यात तुळशीमाळ घालण्यापूर्वी त्यांच्या जीवनशैलीची कसोटी पाहिली. 'जनसेवा हीच ईश्वरी सेवा' ही त्यांची शिकवण होती.

वार्षिक नारळी हरिनाम सप्ताह – भक्तीची अखंड परंपरा

इ.स. १९३४ साली संत भगवानबाबा महाराजांनी महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागात एक अध्यात्मिक क्रांती सुरू केली – ती म्हणजे "नारळी हरिनाम सप्ताह". या सप्ताहाचा शुभारंभ त्यांनी बीड जिल्ह्यातील पखालडोह या छोट्याशा गावातून केला. तेव्हापासून हा सप्ताह म्हणजे केवळ धार्मिक कार्यक्रम नव्हे, तर भाविकांच्या हृदयात श्रद्धेची चेतना जागवणारा उत्सव बनून गेला. प्रत्येक वर्षी नवनवीन गावांमध्ये हा हरिनाम सप्ताह पार पडत गेला. भगवानबाबा नारायणगडावर वास्तव्यास असताना सातत्याने १७ ठिकाणी अशा सप्ताहांचे आयोजन झाले. या सप्ताहांमधून त्यांनी समाजात नैतिक मूल्यांची रुजवणूक, अंधश्रद्धेवर प्रहार, आणि हरिनामाचा जागर केला. इ.स. १९५१ मध्ये नाथापूर येथे पहिला नारळी सप्ताह आयोजित केला गेला, जो भगवानगडाच्या स्थापनेनंतरचा महत्त्वाचा टप्पा ठरला. १९६४ मध्ये शिंगोरी येथे झालेला सप्ताह हा त्यांचा शेवटचा सप्ताह होता, ज्यात त्यांच्या कीर्तनाने हजारो भाविक मंत्रमुग्ध झाले होते. २००८ साली, भगवानबाबांनी सुरू केलेल्या सप्ताहास ७५ वर्षे पूर्ण झाली. त्या अमृतमहोत्सव वर्षात १८ ते २५ एप्रिल दरम्यान भगवानगडावर मोठ्या भक्तिभावाने सप्ताह संपन्न झाला. ७५ हजारांहून अधिक भाविकांनी एकत्र येऊन ज्ञानेश्वरी पारायण, काकडाआरती, गाथा, कीर्तन, प्रवचन, चक्रीप्रवचन, रात्रजागर आणि शेवटी पुरणपोळी व दूधाचा नैवेद्य या कार्यक्रमात सहभाग घेतला. हा हरिनाम सप्ताह म्हणजे फक्त गजर नव्हे, तो आहे – संत भगवानबाबांच्या विचारांचा, समाजसेवेचा आणि भक्तीचा सजीव वारसा. या सप्ताहाने हजारो लोकांच्या जीवनात आध्यात्मिक परिवर्तन घडवून आणले, आणि आजही हे कार्य न थांबता पुढे चालू आहे.

भगवानबाबांवर लावलेले आरोप – सत्य आणि अफवांमधील संघर्ष

संत भगवानबाबा महाराज हे त्यांच्या कीर्तन, समाजप्रबोधन, व वारकरी विचारधारेमुळे लोकांमध्ये अत्यंत लोकप्रिय झाले होते. त्यांच्या प्रभावामुळे समाजातल्या अनेक अविवेकी, भ्रष्ट, संकुचित विचारांच्या लोकांना अस्वस्थ वाटू लागले. त्यांची कीर्ती जसजशी वाढू लागली, तसतसे भगवानबाबांना त्रास देण्याचे षड्यंत्र काही समाजविघातक प्रवृत्तींकडून सुरू झाले. त्यांच्यावर केलेला सर्वात गंभीर आरोप म्हणजे — "भगवानबाबा हे ब्रिटिश सरकारचे खबरे आहेत, ते निजामाच्या बाजूने काम करतात आणि स्वातंत्र्य लढ्यात अडथळा आणतात". हे आरोप त्या काळी बीड जिल्ह्यात आलेल्या क्रांतिसिंह नाना पाटील यांच्यापर्यंत पोहोचले. नानांनी “प्रति सरकार” स्थापन केले होते, जे पत्री सरकार या नावाने ओळखले जाई. त्यांच्या नेतृत्वाखाली शेतकरी आणि स्वातंत्र्यसैनिक ब्रिटिश व निजाम राजवटीविरुद्ध लढत होते. नानांना वाटले की भगवानबाबा देशविघातक कृत्यांमध्ये सामील आहेत, म्हणून त्यांनी नारायणगड गाठला. तिथे त्यांनी भगवानबाबांची भेट घेतली आणि प्रत्यक्ष संवाद साधला. मात्र त्या संवादात त्यांना भगवानबाबांच्या डोळ्यातील करुणा, प्रामाणिकता आणि सच्चा देशप्रेमी दिसला. नाना पाटलांनी उघडपणे कबूल केले की – "आपल्याला चुकीची माहिती मिळाली होती", आणि त्यांनी भगवानबाबांचा सन्मानपूर्वक निरोप घेतला. ही घटना केवळ एका संताच्या निर्दोषतेचा विजय नव्हे, तर सत्याच्या आणि संयमाच्या मार्गावर चालणाऱ्याच्या तेजाचा विजय होता. नंतर भगवानबाबांच्या प्रेरणेमुळे अनेक गावांमध्ये हैदराबाद मुक्तिसंग्रामासाठी चळवळी उभ्या राहिल्या – थेरला, वंजारवाडी, करंजवण, खोकरमोह यांसारखी गावे ही त्याची उदाहरणे आहेत. परंतु, सत्य समोर आल्यानंतरही काही विघ्नसंतोषी प्रवृत्ती भगवानबाबांच्या चारित्र्यावर संशय घेण्याचा प्रयत्न करत राहिल्या. पण त्या अफवांना भगवानबाबांच्या आचरणाने, शुद्ध विचारांनी आणि जनमानसातील विश्वासाने पूर्णपणे खोडून काढले.

संत भगवानबाबा महाराजांची समाधी – एक युगाचा शांत वळसा

वारकरी संप्रदायाचे तेजस्वी कीर्तनकार, भागवत धर्माचे अग्रणी प्रणेते, संत भगवानबाबा महाराज यांनी तब्बल चार दशके कीर्तनाच्या माध्यमातून महाराष्ट्रभर समाजप्रबोधनाची मशाल पेटवली. समाजातील अंधश्रद्धा, चुकीच्या चालीरिती, जातिभेद यांच्यावर प्रहार करत त्यांनी ‘अंधःकारातून प्रकाशाकडे’ नेणारा मार्ग दाखवला.

इ.स. १९६५ च्या सुरुवातीस भगवानबाबांची प्रकृती खालावू लागली. त्यांचे हृदयविकाराचे आजारामुळे पुण्यातील रुबी हॉल क्लिनिक येथे उपचार सुरू झाले. उपचारांच्या काळातही त्यांच्या मनात फक्त भक्ती आणि पांडुरंगचरणी एकरूप होण्याची ओढ होती. सोमवार, १८ जानेवारी १९६५, रात्री एक वाजता, त्यांनी तीन वेळा जयघोष केला —

"पुंडलीक वरदा हरी विठ्ठल! श्री ज्ञानदेव तुकाराम!

पंढरीनाथ महाराज की जय!

जगद्गुरू तुकाराम महाराज की जय!

शांतीब्रह्म श्री एकनाथ महाराज की जय!"

आणि आपला देह ठेवून आत्मा पांडुरंगचरणी विलीन केला.

त्यांच्या पार्थिवाचे पुण्याहून भगवानगड येथे आगमन झाले. बाबा परत या! असा आर्त उद्गार देत, लाखो भाविकांनी बाबांना शेवटचा निरोप दिला. गावोगावून आलेल्या दिंड्या, टाळ, मृदुंग, वाऱ्याशी स्पर्धा करणाऱ्या गजरांनी गड थरथरला. शोकाकुल वातावरणात ह.भ.प. भीमसिंह महाराज यांनी त्यांच्या इच्छेप्रमाणे समाधीविधी पूर्ण केला. बाबांच्या गळ्यातील तुळशीची माळ भीमसिंह महाराजांच्या गळ्यात अर्पण करून गादीची परंपरा पुढे नेण्यात आली.

भगवानबाबांच्या पवित्र देहावर विठ्ठल मंदिराजवळ संगमरवरी समाधी बांधण्यात आली. आजही ही समाधी भाविकांचे श्रद्धास्थान आहे. कोणतीही मूर्ती न पाहता फक्त बाबांच्या आठवणी, त्यांच्या कीर्तनातील ओव्या, आणि भक्तांच्या हृदयातून उमटणारा “भगवानबाबा की जय!” चा गजर – हेच इथे दर्शन देतात.

भगवानबाबांचे कार्य समाधीने थांबले नाही. आजही भक्तांच्या मनात त्यांची शिकवण, त्यांचा बाणा, त्यांचे गोड शब्द, आणि भक्तिरसाचा झरा वाहतो आहे. भगवानगड हा केवळ एक समाधीस्थळ नाही, तर श्रद्धेचे, भक्तीचे, आणि मार्गदर्शनाचे प्रकाशपुंज आहे. "संत भगवानबाबा म्हणजे वैराग्याची मूर्ती, भक्तिरसाचा समुद्र, समाजाचा दीपस्तंभ आणि पांडुरंगाच्या भक्तीचा झगमगता सूर्य होता."

संत श्री भगवानबाबांचे चमत्कार व त्यांचे भक्तिस्थान

• “बैसोनी पाण्यावरी वाचली ज्ञानेश्वरी”
  हा प्रसंग आजही भक्तांच्या ओठांवर आहे. भगवानबाबांनी पाण्यावर बसून ज्ञानेश्वरीचे पारायण केले, असा समज आहे. नदीत तरंगत असताना त्यांनी संपूर्ण ज्ञानेश्वरी वाचल्याचे सांगितले जाते. भक्तांच्या श्रद्धेने या घटनेला दिव्यता प्राप्त झाली.
• भाकरी जमिनीतून
  बालपणातही त्यांच्या कृपेचे दर्शन झाले होते. एकदा भुकेलेल्या व्यक्तीसाठी त्यांनी स्वतःच्या हाताने भाकरी जमिनीतून बाहेर काढली, असं सांगितलं जातं. ही कृती केवळ अन्नदान नव्हे, तर करूणाभावाचा अमोल परिचय होती.

संत भगवानबाबांची मंदिरे – भक्तीचा विस्तार

• “श्री क्षेत्र किल्ले भगवानगड – वंजारवाडी, बीड”
• “पंढरपूर – भगवानगड संस्थान”
• “चिचोंडी शिराळ, कोल्हार, आळंदी – मठ आणि मंदिर”
• “नारायनडोह, कर्हेवाडी, विठ्ठलगड, जोडहिंगणी, शेपवाडी
• “रामनगर (औरंगाबाद), लिंगदरी (फुलंब्री), विद्यानगर – ज्ञानेश्वरी अध्यासन केंद्”
• “नागझरी, इंद्रप्रस्थ कॉलनी, अंबाजोगाई, पैठण, पुणे, पिंपरी, मुंबई
• “गोंदवलेजवळ बोरजाईवाडी
  नव्याने स्थापन होणारे मंदिर.ही सर्व ठिकाणं भगवानबाबांच्या कार्याची साक्ष देतात.”

भगवानगडाचे उत्तराधिकारी – वारसा जपणारे संत

• “भीमसिंह महाराज (१९६५–२००३)”
  भगवानबाबांच्या समाधीनंतर त्यांच्या आवडत्या शिष्यांनीच गादीची जबाबदारी स्वीकारली. भीमसिंह महाराजांनी तब्बल ४० वर्षे गडावर भक्तीचा दीप तेवत ठेवला. त्यांच्या निधनानंतरही बाबांचा विचार अखंड राहावा म्हणून प्रयत्न झाले.
• नामदेवशास्त्री सानप
  त्यानंतर नामदेवशास्त्री सानप महाराज गादीवर विराजमान झाले. ते ज्ञानेश्वरीचे गाढे अभ्यासक, प्रख्यात कीर्तनकार आणि प्रभावशाली प्रवचनकार आहेत. त्यांनी ज्ञानेश्वरी विद्यापीठ, भव्य मंदिर, मोफत भोजनालय, भक्तनिवास आणि ग्रामस्तरावरील अन्नदान योजना अशा अनेक सेवा गडावर सुरू केल्या. आज श्री क्षेत्र भगवानगड ट्रस्ट या सेवा भक्तांच्या योगदानातून चालवत आहे. गडावर येणाऱ्या प्रत्येक भाविकाला आजही प्रेम, मार्गदर्शन आणि मानसिक समाधान मिळते.

भगवानबाबांचा वारसा

भगवानबाबा म्हणजे भक्ती, सेवा, ज्ञान आणि समाजजागृतीचा संगम. त्यांच्या चमत्कारी प्रसंगांमध्ये भक्तांचे श्रध्दास्वरूप आहे, आणि त्यांच्या कार्यामध्ये त्याग व समर्पणाचे तेज आहे.

जिथे श्रद्धा असते, तिथे चमत्कार घडतात!

जिथे भक्ती असते, तिथे संत जन्मतात!

आणि जिथे भगवानबाबा असतात, तिथे ज्ञानेश्वरीचा गजर अखंड चालू असतो!

❓ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

• भगवानबाबा कोण होते?
  मराठवाड्यातील थोर संत, वारकरी संप्रदायातील कीर्तनकार आणि समाजप्रबोधक.
• त्यांचा प्रमुख उपदेश काय होता?
  नामस्मरण, अहिंसा, समता, शिक्षण आणि भक्ती.
• भगवानबाबांच्या वारीची विशेषता काय?
  पंढरपूर वारीसह नारळी सप्ताह परंपरेचे संस्थापक.

---

🔚 निष्कर्ष

संत भगवानबाबा महाराज हे समाजप्रबोधन, कीर्तन आणि भक्तीचा संगम होते. त्यांच्या उपदेशांचा प्रभाव आजही कायम आहे. त्यांच्या शिकवणीतूनच आपण खर्‍या भक्तीचा अर्थ समजू शकतो.

नामस्मरण, शांती, आणि समता – हेच त्यांच्या जीवनाचे खरे तत्त्व होते.