पुंडलिक आणि विठोबा प्रकट कथा: मातृ-पितृभक्तीचे ज्वलंत उदाहरण
संत पुंडलिक हे केवळ एक भक्त नव्हते, तर त्यांनी आपल्या जीवनातून मातृ-पितृसेवेचा सर्वोच्च आदर्श प्रस्थापित केला. याच भक्तीमुळे विठोबाच्या मूर्तीचा प्राकट्य झाला आणि पंढरपूर हा पवित्र तीर्थक्षेत्र बनला.
भक्त पुंडलिक – मातृ-पितृ भक्तीचं सर्वोच्च प्रतीक
पंढरपूर, भीमा नदीच्या पवित्र काठावर वसलेलं, देवत्वाचं साक्षात स्थान... जिथं परब्रह्म पांडुरंग भक्त पुंडलिकासाठी आजही विटेवर उभा आहे. ही फक्त एक धार्मिक गोष्ट नाही, तर आत्मिक जागृती घडवणारी कथा आहे – भक्त पुंडलिकाची.
एका काळी, लोहतुंड नावाच्या गावात जालू देव नावाचा एक धर्मशील ब्राह्मण राहत होता. त्याचा मुलगा पुंडलिक मात्र त्याच्या अगदी विरुद्ध – हट्टी, उद्दाम, आणि आई-वडिलांकडे दुर्लक्ष करणारा. विवाहानंतरही पुंडलिक फक्त स्वतःच्या सुखात रममाण राहिला. आई-वडिलांसाठी त्याचं हृदय दगडासारखं झालं होतं.
पुंडलिकाचा काशी प्रवास
एक दिवस गावात काशी यात्रेकरू येऊन थांबले. वृद्ध पालकांची सेवा करणाऱ्या तरुण भक्तांचं दृश्य पाहून पुंडलिकाच्या आईवडिलांचे डोळे भरून आले. आणि तिथूनच पुंडलिकाच्या आयुष्यात एका परिवर्तनाची ठिणगी पडली.
त्यानेही काशी यात्रा करण्याचं ठरवलं – परंतु खरोखर श्रद्धेने नव्हे, तर समाजाच्या नजरेत चांगलं दिसण्यासाठी. प्रवास सुरू झाला, पण पुंडलिकाचे वाईट संस्कार तेथेही दिसून आले. त्याने पत्नीला खांद्यावर घेतले आणि वृद्ध आई-वडिलांना दोऱ्याने बांधून ओढत नेले.
हे ऐकून पुंडलिकाने त्यांची खिल्ली उडवली, "कसे ऋषी आहात तुम्ही, ज्यांना काशीलाही माहिती नाही!" हा अभिमान त्याच्या भक्तीला अडथळा ठरला.
गंगा, यमुना आणि सरस्वतीचे प्रकट रूप
प्रवासात वाट चुकून पुंडलिक कुकुरस्वामींच्या आश्रमात पोहोचला. मध्ये गेल्यानंतर पुंडलिकाला काही स्त्रियांचे आवाज ऐकू आले. तिथे त्याने गंगा, यमुना, आणि सरस्वती या नद्यांना आश्रम स्वच्छ करताना पाहिलं. त्यांच्या तोंडून कुकुरस्वामींच्या आई-वडिलांच्या सेवाभावाची माहिती ऐकून पुंडलिकच्या मनात प्रचंड पश्चात्ताप झाला.
त्यांनी सांगितले की, "कुक्कुट ऋषी यांनी आपल्या जीवनात मातृ-पितृसेवेचा आदर्श ठेवला आहे. म्हणूनच आम्ही त्यांचं आश्रम स्वच्छ ठेवतो. पवित्रता अंतःकरणात असेल तर तीर्थयात्रांची गरज राहत नाही."
पुंडलिकाचा पश्चात्ताप आणि पालकप्रेम
पुंडलिकाला आपली चूक समजली. तो आपल्या आई-वडिलांना मागे टाकून मोक्षासाठी निघाला होता. त्याला उमगलं की खरा मोक्ष हे आपल्या कर्मात आणि सेवेत असतो. तो घरी परतला आणि आपल्या पालकांना काशीस नेले.
त्यानंतर पुंडलिकाचे जीवन पूर्णपणे बदलले. तो सतत आपल्या माता-पित्यांची सेवा करू लागला. ही सेवा हेच त्याचे जीवनधर्म झाले.
श्रीकृष्णाचा आगमन आणि विठोबाची मूर्ती
पुंडलिकाच्या भक्तीने भगवान श्रीकृष्णही प्रभावित झाले. ते पुंडलिकाच्या घरी आले. पण पुंडलिक त्याक्षणी आपल्या पालकांची सेवा करत होता. त्याने भगवानाला थांबण्यासाठी एक वीट दिली आणि सेवा पूर्ण करूनच त्यांच्याशी संवाद साधला.
या मातृपितृभक्तीने प्रभू श्रीकृष्ण भारावून गेले. त्यांनी पुंडलिकाला वर मागण्यास सांगितले. पुंडलिकाने फक्त एवढंच मागितलं की, "तुम्ही येथेच भक्तांसाठी उभे रहा." तेव्हापासून **श्रीविठोबा** पंढरपूरात उभे आहेत.
पंढरपूर – भक्तीचा जीवंत केंद्रबिंदू
आजही पंढरपूर हे वारकरी संप्रदायाचे हृदयस्थळ आहे. श्रीविठोबा आणि रुक्मिणीच्या दर्शनासाठी लाखो भक्त दरवर्षी **आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला** वारी करून येथे येतात. हे सर्व पुंडलिकाच्या भक्तीमुळेच शक्य झाले.
विठोबा हे "विटेवर उभे असलेले भगवान" म्हणून ओळखले जातात. त्यांच्या मूर्तीला कुणी कोरलेले नाही – ती **स्वयंभू मूर्ती** मानली जाते.
पुंडलिकाचे संदेश आणि शिकवण
- मातृ-पितृ सेवा हाच खरा धर्म आहे.
- मोक्ष मिळवण्यासाठी बाह्य यात्रेपेक्षा अंतःकरण शुद्ध असणे आवश्यक आहे.
- देव भक्तांमध्येच प्रकट होतो, जो निष्कलंक सेवा करतो त्याच्याच घरी देव येतो.
- अहंकार भक्तीचा शत्रू आहे, नम्रता हीच खरी पूजा आहे.
❓ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)
- पुंडलिक कोण होते?
पुंडलिक हे पंढरपूरातील विठोबाच्या प्रकट होण्याचे कारण असलेले महान भक्त होते. - विठोबा म्हणजे कोण?
विठोबा म्हणजे भगवान श्रीकृष्णांचे रूप, जे विटेवर उभे आहेत. - पंढरपूर का प्रसिद्ध आहे?
पुंडलिकाच्या भक्तीमुळे भगवान श्रीकृष्ण तिथे कायमचे स्थायिक झाले. त्यामुळे पंढरपूर हे वारकऱ्यांचे तीर्थ बनले.
🔚 निष्कर्ष
पुंडलिकाची कथा ही भक्ती, नम्रता आणि पालकसेवेची अमर प्रेरणा आहे. विठोबा म्हणजे त्या भक्तीचा मूर्तरूप आहे. या कथेतून आपण शिकतो की, देव साक्षात आपल्यात आहे, फक्त आपल्याला त्याला ओळखायचं असतं.
"सेवा हीच पूजा, आणि नम्रता हेच मोक्षाचे द्वार आहे."
🙏🙏🙏
उत्तर द्याहटवा