संत ज्ञानेश्वर महाराजांना लोकांनी समाजाबाहेर काढले तेव्हा त्यांनी लिहलेले मूलगामी विचार

संत ज्ञानेश्वरांचे विचार – आत्मनिष्ठ जीवनासाठी मार्गदर्शक

संत ज्ञानेश्वर महाराज हे केवळ भक्तीमार्गाचे वाहक नव्हते, तर ते एक अद्वैत विचारांचे गाढे चिंतक होते. समाजाबाहेर टाकले गेलेल्या परिस्थितीतही त्यांनी जो जीवनदृष्टीने परिपूर्ण असा विचार मांडला, तो आजच्या काळात अधिकच उपयोगी आहे. या पोस्टमध्ये आपण त्यांच्या तत्त्वज्ञानावर आधारित दहा मूलगामी विचार अभ्यासणार आहोत – जे जीवनातील वैयक्तिक निर्णयांपासून समाजाशी असलेल्या नात्यांपर्यंत सर्व क्षेत्रांमध्ये प्रकाश टाकतात.

१. माझा जन्म माझ्या हाती नव्हता – पण जीवन माझ्या हाती आहे.

"माझा जन्म कोठे व्हावा, कोणत्या जाती धर्मात व्हावा, आई-वडील कसे असावेत, हे माझ्या हाती नव्हते."

ज्ञानेश्वर महाराज स्वतः जात बहिष्कृत जीवन जगले, तरीही त्यांनी कधीही परिस्थितीवर दोष टाकला नाही. आपण कोणत्या वर्गात जन्मलो हे निसर्गाची देणगी आहे. पण त्यातून बाहेर पडून आपण जीवन कसे घडवतो, हे आपल्या हातात आहे.

२. मी स्त्री की पुरुष याचा अभिमान नाही – आत्मा सर्वश्रेष्ठ आहे.

"शरीराची ठेवण माझ्या हाती नव्हती. मात्र त्याची निगा राखणे, योग्य ती काळजी घेणे, हे माझ्या हाती आहे."

शरीर हे नश्वर आहे. लिंग, वर्ण, रंग या सर्व गोष्टी वरवरच्या आहेत. त्याच्या आत एक सुंदर आत्मा आहे – जो कुठल्याही भेदाला न मानणारा, शुद्ध आणि स्वतंत्र आहे.

३. पालकांवर प्रेम, त्यांच्या अवस्थेवर टीका नाही.

"त्यांचं माझ्यावर प्रेम आहे हे मी सदैव लक्षात ठेवावं."

ज्ञानदेवांनी आपल्या आई-वडिलांच्या अवस्थेला कधीही दोष दिला नाही. घराची स्थिती कशीही असो, त्या माणसांच्या प्रेमाचे मोल कोणतीही संपत्ती भरून काढू शकत नाही.

४. दुःख येतात – त्यांचा वापर प्रेरणेसाठी करायचा.

"माझ्या दुःखांचे भांडवल न करता, मी त्या दुःखांचे निराकरण करण्यासाठी प्रयत्न करत राहीन."

दुःख हे जीवनाचा भाग आहे. ते स्वीकारा. त्यांना कारणं न ठरवता, समाधानाच्या दिशेने वाटचाल करा. हीच संतांची शिकवण आहे.

५. आपण प्रेमाने वागण्याचा संकल्प करू शकतो.

"मी त्यांच्याशी प्रेमपूर्वक वर्तन करणे नक्कीच माझ्या हाती आहे."

समोरची व्यक्ती कशी वागते हे आपल्यावर नाही, पण आपण प्रेम, आदर, नम्रता याच्या मार्गाने जातो का हे मात्र पूर्णपणे आपल्यावर अवलंबून आहे.

६. घडणाऱ्या घटना अनियंत्रित असतील – पण आपला प्रतिसाद आपल्याच हाती.

"त्या वेळी सकारात्मक विचार अन् योग्य वर्तन नक्कीच माझ्या हाती आहे."

आपली वृत्ती आणि दृष्टिकोन हेच आपले खरे बळ आहेत. म्हणूनच आपण विचारपूर्वक जगणं निवडतो का, हे महत्त्वाचं.

७. जगावर टीका न करता, आपला मार्ग निवडा.

"जे चूक आहे, अयोग्य आहे, ते किमान मी तरी करणार नाही हे मला ठरवता येईल."

तक्रारी करणे सोपे आहे. बदल करणे कठीण. संतांनी सांगितले – इतरांकडे बोट दाखवण्याऐवजी आपण योग्यतेचा मार्ग घ्या.

८. दु:खींच्या मदतीसाठी सज्ज राहा.

"मी माझ्या आसपासच्या दु:खी माणसांची जमेल तशी मदत केली पाहिजे."

दया, करुणा, सहवेदना हीच खरी भक्ती आहे. प्रत्येक क्षणी मदतीची संधी शोधणं हीच संतांची खरी शिकवण.

९. अहंकाराचा त्याग करा – कृतज्ञतेला सामोरे जा.

"मी अहंकाराला दूर ठेवले पाहिजे."

कितीही यशस्वी झालो तरी नम्रता आपल्याला जिवंत ठेवते. कृतज्ञता आपल्याला वाकायला शिकवते.

१०. जे मिळालं त्यासाठी आभार, आणि जे नाही मिळालं त्यासाठी प्रयत्न.

"मी आभारी असले पाहिजे. संधी गमावू नये."

संतांचे जीवन हीच शिकवण आहे – जे आहे त्यात समाधान आणि जे नसेल त्यासाठी न थांबता प्रयत्न.