श्री विठ्ठल-रुक्मिणी कथा | पुंडलिक भक्ती व विठोबा दर्शन

श्री विठ्ठल-रुक्मिणीची कथा: भक्ती, सेवा आणि साक्षात दर्शन

ही कथा आहे परम भक्त पुंडलिक आणि भगवान श्री विष्णू यांच्या अद्वितीय भेटीची – ज्यातून उगम झाला आपल्याला सर्वश्रुत "श्री विठोबांचा" अवतार.

पुंडलिकाचे जीवन आणि पालट

पूर्वी दिंडीरवन नामक घनदाट वनात पुंडलिक नावाचा एक भक्त आपल्या पत्नी आणि आई-वडिलांसोबत राहत होता. विवाहानंतर मात्र त्याचे वागणे बदलले. तो आपल्या आई-वडिलांशी कठोर आणि अपमानास्पद वागू लागला.

आपल्या अपमानित अवस्थेला कंटाळून सत्यवती आणि जानुदेव या वृद्ध दाम्पत्याने काशीला प्रयाण करण्याचा निर्णय घेतला. त्यांच्या पाठोपाठ पुंडलिकाची पत्नीही निघाली. वाटेत सर्वजण कुक्कुटस्वामी नावाच्या ऋषींच्या आश्रमात थांबले.

तेथे पुंडलिकाने पाहिले – पहाटे काही स्त्रिया येऊन आश्रम साफ करत, पाणी आणत आणि अंघोळ करत. आश्चर्य म्हणजे त्या स्त्रिया म्हणजे गंगा, यमुना, गोदावरी अशा पवित्र नद्यांचे प्रतीक होत्या. त्यांनी पुंडलिकाला त्याच्या कर्मांची जाणीव करून दिली. त्या म्हणाल्या – "आम्ही अस्वच्छ होतो कारण लोक येथे आपली पापं धुवून टाकतात. आणि तू स्वतःच्या माता-पित्याला त्रास देतोस – हे महापाप आहे."

या घटनेनंतर पुंडलिकामध्ये प्रचंड आत्मपरिवर्तन झाले. तो पुन्हा एकदा सेवाभावी, प्रेमळ पुत्र झाला. त्याने आपल्या आईवडिलांना काशीला न जाऊ देता परत दिंडीरवनात यायची विनंती केली. आणि तिघे पुन्हा आपल्या झोपडीत परतले.

🕉 द्वारकाधीशांची गोपप्रेम

दुसरीकडे द्वारकेमध्ये भगवान श्रीकृष्ण (विष्णू) एकटे असताना त्यांना गोप-गोपिका आणि राधेचे स्मरण झाले. आपल्या दिव्य शक्तीने त्यांनी राधेला पुन्हा सजीव केले आणि तिला आपल्या जवळ स्थान दिले.

हे दृश्य पाहून रुक्मिणी रुष्ट झाली. तिने द्वारका सोडली आणि अज्ञातवासात दिंडीरवनात आली. भगवान श्रीकृष्ण तिच्या शोधासाठी मथुरा, गोकुळ, गोवर्धन येथे गेले. शेवटी ते पोहोचले भीमा (चंद्रभागा) नदीकाठी. सोबत असलेल्या गोपांनाही गोपाळपूर येथे स्थायिक केले आणि स्वतः रुक्मिणीच्या शोधात जंगलात गेले.

शेवटी त्यांना रुक्मिणी सापडली. ते तिला घेऊन पुंडलिकाच्या झोपडीपाशी पोहोचले.

पुंडलिकाच्या भक्तीचा प्रभाव

तेव्हा पुंडलिक आपल्या आई-वडिलांची सेवा करत होता. त्याला कळले की स्वतः भगवान विष्णु त्याला भेटायला आले आहेत. पण तो म्हणाला – "मी आईवडिलांची सेवा पूर्ण केल्याशिवाय उठू शकत नाही."

त्याने एक वीट उचलून देवाच्या पायाजवळ ठेवली आणि म्हटले – “तुम्ही या विटेवर उभे राहा. मी थोड्या वेळात येतो.”

या अद्वितीय भक्तीने भारावून जाऊन भगवान श्री विष्णु त्या विटेवर उभे राहिले आणि पुंडलिकाच्या सेवा पूर्ण होईपर्यंत वाट पाहिली. पुंडलिकाने नंतर नम्रतेने देवाची क्षमा मागितली आणि प्रार्थना केली – “हे प्रभो, तुम्ही इथेच भक्तांसाठी कायमचे राहा.”

श्री विष्णूंनी त्याची विनंती स्वीकारली. आणि तेथूनच ‘विठ्ठल’ या नावाने प्रसिद्ध झाले.

“विठ्ठल = विटेवर उभा असलेला ठाकुर”
'विट' + 'ठल' = विठ्ठल

रुक्मिणीचे दर्शन आणि भक्तांचे स्थळ

रुक्मिणीही पुंडलिकाच्या भक्तीवर प्रसन्न झाली. तीही तेथेच स्थिर झाली. आणि आजही पंढरपूर येथे श्री विठोबा आणि रुक्मिणीचा एकत्र मंदिर आहे – भक्तांचा अनंत श्रद्धेचा केंद्रबिंदू.

तिथे आजही ‘पुंडलिक वरदा हरी विठ्ठल’ अशा जयघोषाने दररोज पंढरी निनादते.

🔚 निष्कर्ष

ही कथा फक्त भक्तीची नाही, तर सेवेची, कृतज्ञतेची आणि नम्रतेची शिकवण देते. पुंडलिकाच्या सेवाभावामुळे साक्षात विष्णूंनाही वाट पाहावी लागली – हाच खरा भक्तीचा गौरव.

सेवा, श्रद्धा आणि संयम – या त्रिसूत्रीनेच विठ्ठलापर्यंत पोहोचता येते.