संत ज्ञांनेश्वर महाराज गवळणी
१
त्रिभंगी देहुडा ठाण मांडुनिया माये ।
कल्पद्रुमातळी वेणु वाजवीत आहे ॥१॥
गोविंदु वो माये गोपाळु वो ।
सबाह्य अभ्यंतरी अवघा परमानंदु वो ॥धृ॥
सांवळे सगुण सकळा जिवांचे जीवन ।
घनानंदमूर्ति पाहता हारपले मन ॥२॥
शून्य स्थावर जंगम व्यापूनि राहिला अकळ ।
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु सकळ ॥३॥
२
योगिया मुनिजनां ध्यानी ।
ते सुख आसनी शयनी ॥१॥
हरिसुख फावले रे ॥धृ॥
गोकुळीच्या गौळिया ।
गोपि गोधना सकळा ॥२॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठले ।
ते सुख सवंगडिया दिधले ॥३॥
३
तुजवीण एकली रे कृष्णा न गमे राती ।
तंव तुवा नवल केले वेणु घेऊनि हाती ।
आलिये तेचि सोय तुझी ओळखिली गती ॥१॥
नवल हे वालभ रे कैसे जोडले जिवा ।
दुसरे दुरी ठेले प्रीति केला रिघावा ॥२॥
पारु रे पारु रे कान्हा झणे करिसी अव्हेरु ।
तू तंव हृदयीचा होसी चैतन्य चोरु ।
बापरखुमादेवीवरु विठो करी का अंगिकारु ॥३॥
४
लक्ष लावुनि अंतरी । कृष्णा पाहती नरनारी ।
लावण्यसागरु हरि । परमानंदु ॥१॥
छंदे छंदे वेणु वाजे ।त्रिभुवनी घनु गाजे ।
उतावेळ मन माझे । भेटावया ॥धृ॥
ब्रह्मविद्येचा पुतळा । गाई राखितो गोवळा ।
श्रुति नेणवे ते लीळा । वेदां सनकादिका ॥२॥
भूतग्रामीचा परेशु । तापत्रयाचा करी नाशु ।
आड धरुनि गोपवेषु । वत्सें राखे ॥३॥
रासक्रीडा वृंदावनी खेळे । इंदुवदन मेळे ।
उद्धरी यदुकुळे । कुळदीपके ॥४॥
निवृत्ति दासाचा दातारु । बापरखुमादेवीवरु ।
भक्तां देतो अभयकरु । क्षणक्षणांमाजि ॥५॥
५
यातिकुळ माझे गेले हारपोनि ।
श्रीरंगावांचुनी आनु नेंणे ॥१॥
किती वो शिकवाल मज वेळोवेळा ।
मी तया गोवळा रातलिये ॥२॥
अष्टभोग भोगणे माते नाही चाड ।
भक्तिप्रेम गोड लेईले गे माये ॥३॥
बापरखुमादेवीवरु जीवींचा जिव्हाळा ।
कांही केलिया वेगळा नव्हे गे माये ॥४॥
६
माझ्या कान्हाचे तुम्ही नाव भरी घ्यावो ।
हृदयी धरोनि यासी खेळावया न्यावो ॥१॥
भक्तांकारणे येणे घेतलीसे आळी ।
दहा गर्भवास सोसिले वनमाळी ॥२॥
कल्पनेविरहित भलतया मागे ।
अभिमान सांडुनी दीनापाठी लागे ॥३॥
शोषिली पुतना येणे तनू मोहियेले तरु ।
आळी न संडी बापरखुमादेविवरु ॥४॥
७
घनु वाजे घुणघुणा । वारा वाहे रुणझुणा ।
भवतारकु हा कान्हा वेगी भेटवा का ॥१॥
चांद वो चांदणे । चांपे वो चंदनु ।
देवकी नंदनुविण नावडे वो ॥२॥
चंदनाची चोळी । माझे सर्व अंग पोळी ।
कान्हो वनमाळी वेगी भेटवा का ॥३॥
सुमनाची सेज । सितळ वो निकी ।
पोळे आगिसारिखी वेगी विझवा का ॥४॥
तुम्ही गातसां सुस्वरे । ऐकोनि द्यावी उत्तरे ।
कोकिळे वर्जावे तुम्ही बाइयांनो ॥५॥
दर्पणी पाहाता । रुप न दिसे वो आपुले ।
बापरखुमादेवीवरे विठ्ठले मज ऐसे केले ॥६॥
८
पांवया छंदे तल्लीन गोविंदे ।
नाचती आनंदे गोपाळ कैसे ॥१॥
यमुनेच्या तीरी गाई चारी हरी ।
गोपाळ गजरी आनंदले ॥२॥
ठायीं ठायीं मातु पे द्या पै नाचतु ।
वाकुल्या दावितु हरी छंदे ॥३॥
गायी ठाती उभ्या विसरल्या माया ।
हाकितु लवलाह्या कृष्णहरी ॥४॥
ज्ञानदेवा जीवी कृष्ण चिरंजीवी ।
गोपाळ रंजवी प्रेमभक्तां ॥५॥
९
जीवीचिया जीवा । प्रेमभावाचिया भावा ।
तुज वांचूनि केशवा । अनु नावडे ॥१॥
जीवे अनुसरलिये । अजुनी का नये ।
वेगी आणावा तो सये । प्राण माझा ॥२॥
सौभाग्यसुंदरु । लावण्यसागरु ।
बापरखुमादेवीवरु । श्रीविठ्ठलु ॥३॥
१०
पंढरपुरीचा निळा लावण्याचा पुतळा ।
विठो देखियेला डोळा बाईये वो ॥१॥
वेधले वो मन तयाचिया गुणी ।
क्षणभर न विसंबे विठ्ठलरुक्मिणी ॥२॥
पौर्णिमेचे चांदणे क्षणक्षणां होय उणे ।
तैसे माझे जिणे एक विठ्ठलेवीण ॥३॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलुचि पुरे ।
चित्त चैतन्य मुरे बाई ये वो ॥४॥
११
सावळे परब्रह्म आवडे या जीवा ।
मने मन राणिवा घर केले ॥१॥
काय करु सये सांवळे गोवित ।
आपे आप लपत मन तेथे ॥धृ॥
बापखुमादेविवरु सांवळी प्रतिमा ।
मने मनी क्षमा एक झाले ॥३॥
१२
काय सांगू तूते बाई काय सांगू तूते ॥धृ॥
जात होते यमुने पाणिया वातेत भेतला सांवला ।
दोईवल तोपी मयुल पुछाची खांद्यावली कांबला ॥१॥
तेणे माझी केली तवाली मग मी तिथुन पलाली ।
पलता पलता घसलून पलली । दोईची घागल फुतली ॥२॥
माझे गुलघे फुतले मग मी ललत बथले ।
तिकुन आले शालंगपाणी मला पोताशीं धलिले ॥३॥
मला पोताशीं धलिले माझे समाधान केले ।
निवृत्तीचे कृपे सुख हे ज्ञानदेवा लाधले ॥४॥
१३
गायी चालील्या वनाप्रती ।
सवे पे द्या चाले सांगाती ॥धृ॥
वळी गोवळीया कान्होबा ।
यमुने पाण्या नेई तु बा ॥१॥
पावया छंदे परतल्या गायी ।
विसरल्या चारा तल्लीन ठायी ॥२॥
ज्ञानदेव सवे सवंगडी लाठा ।
गायी हाकितो गोधना तटा ॥३॥
१४
नवल देखिले कृष्णरूप बिंब ।
सांवळी स्वयंभ मूर्तिं हरीची॥१॥
मन निवाले समाधान जाले ।
कृष्णरूपे बोधले मन माझें॥२॥
बापरखुमादेविवरू सांवळा सर्व घटी ।
चित्त चैतन्या मिठी घालीत खेवो॥३॥
१५
परब्रम्ह निष्काम तो हा गौळिया घरी ।
वाक्या वाळे अंदु कृष्ण नवनीत चोरी ॥१॥
म्हणती गौळणी हरीची पाउले धरा ।
रांगत रांगत येतो हरी हा राजमंदिरा ॥२॥
लपत छपत येतो हरी हा राजभुवनी ।
नंदासी टाकूनि आपण बैसे सिंहासनी ॥३॥
सांपडला देव्हारी यासी बांधा दाव्यांनी ।
शंख चक्र गदा पद्म शारंगपाणी ॥४॥
बहुता कष्टें बहुता पुण्यें जोडले देवा ।
अनंत पवाडे तुमचे न कळती मावा ॥५॥
नामा म्हणे केशवा अहो जी तुम्ही दातारा ।
जन्मोजन्मी द्यावी तुमची चरणसेवा ॥६॥
१६
यशोदे घराकडे चाल मला जेवू घाल ॥धृ॥
साध्या गव्हांची पोळी लाटी । मला पुरण पोळी करून दे मोठी ।
नाही अडवीत गुळासाठी । मला जेवू घाल ॥१॥
तूप लावून भाकर करी । वांगे भाजून भरीत करी ।
वर कांद्याची कोशिंबिरी । मला जेवू घाल ॥२॥
आई ग खडे साखरेचे खडे । लवकर मला करून दे वडे ।
बाळ स्फुंदस्फुंदोनी रडे । मला जेवू घाल ॥३॥
आई लहानच घे गे उंडा । लवकर भाजुन दे मांडा ।
लांब गेल्या गाईच्या झुंडा । मला जेवू घाल ॥४॥
आई मी खाईन शिळा घांटा ।दह्याचा करून दे मठ्ठा ।
नाही माझ्या अंगी ताठा । मला जेवू घाल ॥५॥
भाकर बरीच गोड झाली । भक्षुनी भूक हारपली ।
यशोदेने कृपा केली । मला जेवू घाल ॥६॥
आई मी तुझा एकुलता एक । गाई राखितो नऊ लाख ।
गाई राखून झिजलीं नख । मला जेवू घाल ॥७॥
नामा विनवी केशवासी । गाई राखितो वनासी ।
जाऊन सांगा यशोदेशी । मला जेवू घाल ॥८॥
१७
गेलिया वृंदावना तेथे देखिला कान्हा ।
संवगडियामाजी उभा ध्यान लागले मना ॥१॥
हरिनाम गोड झाले काय सांगों गे माय ।
गोपाळ वाहती पावे मन कोठे न राहे ॥२॥
त्याचे मुख साजिरे वो कुंडले चित्त चोरे ।
सांडुनी अमृत धनी लुब्धलीं चकोरे ॥३॥
सांडुनी ध्रुवमंडळ आली नक्षत्रमाळा ।
कौस्तुभा तळवटी वैजयंती शोभे गळा ॥४॥
सांडुनी मेघराजु कटिसूत्रीं तळपे विजू ।
भुलला चतुराननू तया नव्हे उमजू ॥५॥
सांडुनी लक्ष्मी निज गोपाळासी बोले गुज ।
अचोज हा चोजवेना ब्रम्हांदिका सहज ॥६॥
वांजट धीट मोठी ऐसी कवण असे खिळू ।
भेदली हरिचरणी पायी मुरडीव वांकी सोज्वळू ॥७॥
त्याचे पायींची नेपुरे वाजती वो गंभीरे ।
लुब्धलीया पक्षयाती धेनु पाचारी स्वरे ॥८॥
आणिक एक नवल कैसे स्वर्गीं देव झाले पिसे ।
ब्रम्हादिक उच्छिष्ठालागी देखा जळी झाले मासे ॥९॥
आणिक एक नवल परी करी घेऊनि शिदोरी ।
सवंगड्या वांटितसे नामया स्वामी मुरारी ॥१०॥
१८
कान्होबा निवडी आपुली गोधने ॥धृ॥
पांच पांच पोळ्या तीन भाकरी । दीड कानवला एक पुरी ।
आम्हा धाडिले वैल्या दुरी । आमची ठकवून खाल्ली शिदोरी ॥१॥
परियेसी शारंगधरा । तुझा बैल चुकला मोरा ।
सांगू गेलो तुझ्या घरा । पाठी लागला तुझा म्हातारा ॥२॥
परियेसी हृषीकेशी ।गाई म्हशीचे दुध पिशी ।
वासरे प्याली म्हणून सांगशी । उद्या ताक नाही आम्हासी ॥३॥
कान्होबा ओढाळ तुझ्या गाई । होत्या नव्हत्या कळंबा ठायीं ।
शिव्या देती तुझी आई ॥४॥
विष्णुदास नामा साहे । देवा तूचि बाप माये ।
अखंड माझे हृदयी राहे ॥५॥
१९
रात्र काळी घागर काळी ।
यमुनाजळे ही काळी वो माय ॥१॥
बुंथ काळी बिलवार काळी ।
गळा मोती एकावळी काळी वो माय ॥२॥
मी काळी कांचोळी काळी ।
कांस कांसिली ते काळी वो माय ॥३॥
एकली पाणीया नवजाय साजणी ।
सवे पाठवा मूर्ति सांवळी वो माय ॥४॥
विष्णुदास नाम्याची स्वामिणी काळी ।
कृष्णमूर्ति बहु काळी वो माय ॥५॥
२०
तळवे तळहात टेकीत । डाव्या गुडघ्याने रांगत ।
रंगणी रंगनाथ । तो म्यां देखिला सये ॥१॥
गवळण जसवंती पै सांगे । आले या कृष्णाचेनि मागे ।
येणे येणे वो श्रीरंगे । नवनीत माझे भक्षिले ॥२॥
एक्या हाती लोण्याचा कवळु ।मुख माखिले अळुमाळु ।
चुंबन देता येतो परिमळु । नवनीताचा गे सये ॥३॥
येणे माझे कवाड उघडिले । येणे शिंके हो तोडिले ।
२१
दह्यादुधाते भक्षिले । उलंडिले ताकाते ॥४॥
ऐसे जरी मी जाणते । यमुनापाणिया नव जाते ।
धरूनि खांबासी बांधिते । शिक्षा लाविते गोविंदा ॥५॥
ऐसा पुराण प्रसिद्ध चोर । केशव नाम्याचा दातार ।
पंढरपुरी उभा विटेवर । भक्त पुंडलिकासाठी ॥६॥
मला पोताशीं धलिले माझे समाधान केले ।
निवृत्तीचे कृपे सुख हे ज्ञानदेवा लाधले ॥४॥
२२
बाळ सगुण गुणाचे तान्हें गे । बाळ दिसते गोजिरवाणे गे ।
काय सांगता गाऱ्हाणे गे । गोकुळीच्या नारी ॥१॥
श्रीरंग माझा वेडा गे । याला नाही दुसरा जोडा गे ।
तुम्ही याची संगत सोडा गे । गोकुळीच्या नारी ॥२॥
पांच वर्षांचे माझे बाळ गे । अंगणी माझ्या खेळे गे ।
२३
का लटकाच घेता आळ गे । गोकुळीच्या नारी ॥३॥
सांवळा गे चिमणा माझा गे । गवळणींत खेळे राजा गे ।
तुम्ही मोठ्या ढालगजा गे । गोकुळीच्या नारी ॥४॥
तुम्ही खाऊन लोण्याचा गोळा गे । आळ घेता या गोपाळा गे ।
तुम्ही ठाईंच्या वोढाळा गे । गोकुळीच्या नारी ॥५॥
तुम्ही लपवुनी याची गोटी गे । लागता गे याचे पाठी गे ।
ही एवढीच रीत खोटी गे । गोकुळीच्या नारी ॥६॥
तुम्ही लपवूनि याचा भवरा गे । धरूं पाहता शारंगधरा ।
तुम्ही बारा घरच्या बारा गे । गोकुळीच्या नारी ॥७॥
हा ब्रह्मविधीचा जनीता गे । तुम्ही याला धरूं पाहता गे ।
हा कैसा येईल हाता गे । गोकुळीच्या नारी ॥८॥
नामा म्हणे यशोदेसी गे । हा तुझा हृषिकेशी गे ।
किती छळितो आम्हांसी गे ।गोकुळीच्या नारी ॥९॥