संत तुकाविप्र महाराज - जीवन
संत तुकाविप्र महाराज यांचा जन्म श्रावण वद्य अष्टमी शके १६५० ला झाला. त्यांचा जन्म उत्तर पेशवाई कालखंडात झाला, जेव्हा समाजातील विविध वंचित घटकांना जनजागृतीची आवश्यकता होती. तुकाविप्र महाराज हे वारकरी पंथाचे होते आणि त्यांनी कीर्तनाद्वारे भक्तिमार्गाचा प्रसार केला. त्यांनी कधीही कर्मकांदांचा प्रचार केला नाही. त्यांचा जन्म ब्राह्मण कुटुंबात झाला, पण त्यांनी कर्मकांदांपासून मुक्त राहून भक्ति आणि सेवा यावर भर दिला.
संत तुकाविप्र महाराज - गुरु परंपरा
तुकाविप्र महाराज यांची गुरु परंपरा आदिनारायणा पासून सुरू होते. त्यांच्या गुरु परंपरेचे वर्णन पुढीलप्रमाणे आहे:
- दत्तात्रय
- जनार्दन स्वामी
- संत एकनाथ
- अनंत
- विठ्ठल
- विप्रनाथ
- संत तुकाविप्र
संत तुकाविप्र महाराज - पितृवंश
संत तुकाविप्र महाराज यांचे पितृवंश हे रहीमतपुर येथील राम मंदिराच्या व्यवस्था व पूजा करणारे होते. त्यांचे वडील भगवंतराव विपट हे छत्रपती शाहू महाराजांचे एकनिष्ठ सरदार होते. त्यांचे वंश पुढील प्रमाणे होते:
- प्रल्हादपंत
- गंगाधर पंत
- भगवंतराव विपट (वडील)
- तुकाविप्र महाराज
संत तुकाविप्र महाराज - मातृवंश
तुकाविप्र महाराज यांचे मातृवंश देखील मोठे आणि महत्त्वपूर्ण होते. त्यांची आई चिन्मई (चिमाई) यांच्याशी विवाह झाला. त्यांचा मातृवंश पुढीलप्रमाणे होता:
- केशवस्वामी
- श्रीपति
- माधव
- यादव
- गोविंद
- गोपाल
- अनंत
- विठ्ठल
- माणिक (विप्रनाथ)
- चिन्मई (तुकाविप्र महाराज यांची आई)
- तुकाविप्र
संत तुकाविप्र महाराज - विद्याभ्यास
तुकाविप्र महाराज यांचे शिक्षण आणि विद्याभ्यास हे अत्यंत महत्त्वाचे होते. त्यांचे प्रारंभिक शिक्षण श्री विप्रनाथ स्वामी यांच्या मार्गदर्शनाखाली झाले. त्यांनंतर ते नीरा नरसिंगपूर येथे गेले, जिथे त्यांनी संस्कृत, वेद, उपनिषद, शास्त्र आणि पुराणांचा अभ्यास केला. त्यांना गायनकला देखील अवगत होती, ज्याचा उपयोग त्यांनी कीर्तनाद्वारे जनजागृती करण्यासाठी केला.
संत तुकाविप्र महाराज - लग्न
तुकाविप्र महाराज यांचे लग्न शके १६५९-१६६० मध्ये झाले. त्यावेळी त्यांचे वय ९-१० वर्षे होते. त्यांच्यानंतर त्यांनी असिधारा व्रत घेतले, ज्यामध्ये पत्नीशी शारीरिक संबंध न ठेवता तिला देवतेसमान समजले.