संत तुकाराम महाराज गवळणी
गवळणी १
कान्हया रे जगजेठी । देई भेटी एकवेळा ॥१॥
काय मोकलिले वनी । सावजांनी वेढिले ॥धृ॥
येथवरी होता संग । अंगे अंग लपविले ॥२॥
तुका म्हणे पाहिले मागे । एवढया वेगे अंतरला ॥३॥
गवळणी २
आंत हरि बाहेर हरि । हरिने घरी कोंडिले ॥१॥
हरिने कामा घातला चिरा । वित्तवरा मुकविले ॥धृ॥
हरिने जीवे केली साटी । पाडिली तुटी सकळासी ॥२॥
तुका म्हणे वेगळा नव्हे । हरि भोवे भोंवताला ॥३॥
गवळणी ३
कोणी एकी भुलली नारी । विकिता गोरस घ्या म्हणे हरी ॥१॥
देखिला डोळा बैसला मनी । तोचि वदनी उच्चारी ॥धृ॥
आपुलियाचा विसर भोळा । गोविंद कळा कौतुके ॥२॥
तुका म्हणे हांसे जन । नाही कान तये ठायीं ॥३॥
गवळणी ४
हरिने माझे हरिले चित्त । भार वित्त विसरले ॥१॥
आता कैसी जाऊ घरा । नव्हे बरा लौकिक ॥धृ॥
पारखियांसी सांगता गोष्टी । घरची कुटी खातील ॥२॥
तुका म्हणे निवांत राही । पाहिले पाही परतोनी ॥३॥
गवळणी ५
हरी तुझी कांति रे सांवळी । मी रे गोरी चांपेकळी ।
तुझ्या दर्शने होईन काळी । मग हे वाळी जन मज ॥१॥
उगला राहे न करी चाळा । तुज किती सांगों रे गोवळा ।
तुझा खडबड कांबळा । अरे नंदबाळा आलगटा ॥धृ॥
तुझिये अंगी घुरट घाणी । बहु खासी दुध तुप लोणी ।
घरिचे बाहेरिल आणोनी । मी रे चांदणी सकुमार ॥२॥
मज ते हांसतील जन । धिःकारिती मज देखोन । अंगी
तुझे देखोनि लक्षण । मग विटंबणा होइल रे ॥३॥
तुज लाज भय शंका नाही । मज तंव सज्जन पिशुन व्याही ।
आणीक मात बोलूं काही । कैसी भीड नाही तुज माझी ॥४॥
वचन मोडी नेदी हात । कळले न साहे ची मात ।
तुकयास्वामी गोपीनाथ । जीवन्मुक्त करूनि भोगी ॥५॥
गवळणी ६
गाई गोपाळ यमुनेचे तटी । येती पाणिया मिळोनि जगजेठी ।
चेंडू चौगुणा खेळती वाळवंटी । चला चला म्हणती पाहूं दृष्टी वो ॥१॥
ऐशा गोपिका त्या कामातुरा नारी । चित्त विव्हळ देखावया हरी ।
मिस पाणियाचे करितील घरी । बारा सोळा मिळोनि परस्परी वो ॥धृ॥
चिरे चोळिया त्या धुता विसरती । ऊर्ध्व लक्ष लागले कृष्णमूर्ती ।
कोणा नाठवे कोण कुळ याती । जालीं तटस्थ सकळ नेत्रपाती वो ॥२॥
दंतधावनाचा मुखामाजी हात । वाद्यें वाजती नाइके जनमात ।
करी श्रवण कृष्णवेणुगीत । स्वामी तुकयाचा पुरवील मनोरथ वो ॥३॥
गवळणी ७
बाळपणी हरि । खेळे मथुरेमाझारी ।
पायी घागरिया सरी । कडदोरा वांकी ।
मुख पाहे माता । सुख न माये चित्ता ।
धन्य मानव संचिता । वोडवले आजि ॥१॥
बाळ चांगले वो । बाळ चांगले वो ।
म्हणता चांगले । वेळ लागे तया बोले ।
जीवापरीस ते वाल्हें । मज आवडते ॥धृ॥
मिळोनिया याती । येती नारी कुमारी बहुती ।
नाही आठव त्या चित्ती । देहभाव काही ।
विसरल्या घरे । तान्ही पारठी लेकुरे ।
धाक सांडोनिया येरे । तान भूक नाही ॥२॥
एकी असतील घरी । चित्त तयापासीं परी ।
वेगी करोनि वोसरी । तेथे जाऊ पाहे ।
लाज सांडियेली वोज । नाही फजितीचे काज ।
सुख सांडोनिया सेज । तेथे धाव घाली ॥३॥
वेधियेल्या बाळा । नर नारी या सकळा ।
बाळा खेळवी अबला । त्याही विसरल्या ।
कुमर कुमारी । नाही भाव हा शरीरी ।
दृष्टी न फिरे माघारी । तया देखता हे ॥४॥
वैरभाव नाही । आप पर कोणी काही ।
शोक मोह दुःख ठायीं । तया निरसलीं ।
तुका म्हणे सुखी । केलीं आपणासारिखीं ।
स्वामी माझा कवतुकी । बाळवेषें खेळे ॥५॥
गवळणी ८
स्वये सुखाचे झाले अनुभव । एक एकीपाशीं सांगतील भाव ।
अवघ्यां अवघा हा कैसा नवलाव । सर्वसाक्ष तेथेचि त्याचा जीव वो ॥१॥
आपआपणाशीं करिती नवल । परि वादावाद न संडिती बोल ।
एका मेघःश्यामे जलधर वोल । रसीं उताविळ हृदय सखोल वो ॥धृ॥
एक विषय तो सकळाचा हरि । त्याच्या आवडीने आवडी इतरी ।
अंध बहिर हे प्रेत लोका चारी । त्यांची कीर्ति गाइली पुराणांतरी वो ॥२॥
स्तुति पराविया मुखे रुचिकर । प्रीतिपात्राच्या गौरवी आदर ।
परस्परे हे सादरा सादर । योग सज्जनाच्या सुखा नाही पार वो ॥३॥
भक्तिवल्लभ न तुटे चराचरी । आप्त अनाप्त हे ऐशी ठेवी उरी ।
दुरी जवळी संचिता ऐसे धरी । रंगा रंगा ऐसे होणे लागे हरि वो ॥४॥
तुका लाधला हे उच्छिष्ट भोजन । आला बाहेरी प्रेमे वोसंडून ।
पडिले कानी त्या जीवाचे जतन । धरियेले एकाभावे हृदयी चरण वो ॥५॥
गवळणी ९
आजि नवल मी आले येणे राणे । भेटी अवचिती नंदाचिया कान्हें ।
गोवी सांगती वो सकळ ही जन । होते संचित आणियेले तेणे वो ॥१॥
गेले होउनि न चले आता काही । साद घालिता जवळी दुजे नाही ।
अंगी जडला मग उरले ते काई । आता राखता गुमान भले बाई वो ॥धृ॥
बहुत कामे मज नाही आराणूक । एक सारिता तो पुढे उभे एक ।
आजि मी टाकोनि आले सकळिक । तंव रचिले आणिक कवतुक वो ॥२॥
चिंता करिता हरिली नारायणे । अंगसंगे मिनता दोघेजणे ।
सुखे निर्भर जालिये त्याच्या गुणे । तुका म्हणे खुंटले येणे जाणे वो ॥३॥
गवळणी १०
होते बहुत हे दिवस मानसी । आजि नवस हे फळले नवसी ।
व्हावी भेटी ते झाली गोविंदासीं । आता सेवा करीन निश्चयेसीं वो ॥१॥
स्थिर स्थिर मजचि साहे करा । बहु कष्ट सोसिल्या येरझारा ।
येथे आड मज न साहावे वारा । देऊनि कपाट आले ते दुसरे वारा वो ॥धृ॥
मूळ सत्ता हे सायासाची जोडी । नेदी वेगळे होऊ एकी घडी ।
नाही लौकिक स्मरला आवडी । आता येणे काळे या लोभे वेडी वो ॥२॥
उदयीं उदय साधिला अवकाश । निश्चिंतीने निश्चिंती सावकाश ।
धरिये गोडी बहुत आला रस । तुका म्हणे हा मागुता न ये दिवस वो ॥३॥
गवळणी ११
आजि का वो तू दिससी दुश्चिती । म्हणीये काम न लगे तुझ्या चित्ती ।
दिले ठेवू ते विसरसी हाती । नेणों काय बैसला हरि चित्ती वो ॥१॥
सर सर परती जालीस आता भांड । कैसे दाखविसी जगासी या तोंड ।
व्याली माय ते लाजविली रांड । नाही थार दो ठायीं जाला खंड वो ॥धृ॥
होते तैसे ते उमटले वरी । बाह्य संपादणी अंतरींची चोरी ।
नाही मर्यादा निःसंग बावरी । मन हे गोविंदीं देह काम करी वो ॥२॥
नाही करीत उत्तर कोणासवे । पराधीन भोजन दिले खावे ।
नाही अचळ सावरावा ठावे । देखों उदासीन तुझे देहभावं वो ॥३॥
कोठे नेणों हा फावला एकांत । सदा किलकिल भोंवती बहुत ।
दोघे एकवाटा बोलावया मात । नाही लाज धरिली दिला हात वो ॥४॥
करी कवतुक खेळ खेळे कान्हा । दावी लाघव भांडवी सासासुना ।
परा भक्ति हे शुद्ध तुम्ही जाणा । तुका म्हणे ऐसे कळो यावे जना वो ॥५॥
गवळणी १२
भरिला उलंडूनि रिता करी घट । मीस पाणियाचे गोविंदाची चट ।
चाले झडझडां उसंतूनि वाट । पाहे पाळतूनि उभा तोचि नीट वो ॥१॥
चाळा लावियेले गोप गोपीनाथें । जाणे आवडीचे रूप जेथे तेथे ।
दावी बहुतांच्या बहुवेषपंथें । गुणातीते खेळ मांडियेला येथे वो ॥धृ॥
मनी आवडे ते करावे उत्तर । काही निमित्ताचा पाहोनि आधार ।
उगा राहे का मारिसी कंकर । मात वाढविसी उत्तरा उत्तर वो ॥२॥
धरिली खोडी दे टाकोनिया मागे । न ये विनोद हा कामा मशीं संगे ।
मिठी घालीन या जीवाचिया त्यागे । नाही ठाउकी पडिलीं तुझी सोंगे वो ॥३॥
सुख अंतरींचे बाह्य ठसठसी । म्हणे विनोद हा काय सोंग यासी ।
तुज मज काय सोयरीक ऐसी । नंदानंदन या थोरपणे जासी रे ॥४॥
करी कारण ते कळो नेदी कोणा । सुख अंतरींचे बाह्य रंग जाना ।
मन मिनले रे तुका म्हणे मना । भोग अंतरींचा पावे नारायणा वो ॥५॥
गवळणी १३
नका काही उपचार माझ्या शरीरा । करू न साहती बहु होतो उबारा ।
मनोजन्य व्यथा वेध झाला अंतरा । लवकरी आणा नंदाचिया कुमरा वो ॥१॥
सखिया वेशिया तुम्ही प्राणवल्लभा । निवेदिला भाव आर्तभूत या लोभा ।
उमटली अंगी वो सांवळी प्रभा । साच हे अवस्था कळे मज माझ्या क्षोभा वो ॥धृ॥
नये कळो नेदावी हे दुजियासि मात । घडावा तयासि उत्कंठा एकांत ।
एकाएकी साक्षी येथे आपुले चित्त । कोण्या काळे होइल नेणों भाग्य उदित वो ॥२॥
स्वाद सीण देहभान निद्रा खंडन । पाहिले तटस्थ उन्मळित लोचन ।
अवघें वोसाऊन उरले ते चरण । तुका म्हणे दर्शनापे आले जीवन वो ॥३॥
गवळणी १४
पडिली भुली धांवते सैराट । छंद गोविंदाचा चोजविते वाट ।
मागे सांडोनि सकळ बोभाट । वंदीं पदांबुजेठेवुनि ललाट वो ॥१॥
कोणी सांगा या गोविंदाची शुद्धी । होते वहिले लपाला आता खांदीं ।
कोठे आड आली हे देहबुद्धी । धांवा आळवी करुणा कृपानिधी वो ॥धृ॥
मागे बहुतांचा अंतरला संग । मुळे जयाचिया तेणे केला त्याग ।
पैल पाहाता ते हरपले अंग । खुंटली वाट नाहींसे झाले जग वो ॥२॥
शोके वियोग घडला सकळाचा । गेल्या शरण हा अन्याय आमुचा ।
केला उच्चार रे घडल्या दोषांचा । झाला प्रगट स्वामी तुकयाचा वो ॥३॥
गवळणी १५
काय उणे का करिशील चोरी । किती सांगों तुज नाइकसी हरी ।
परपरता तू पळोनि जासी दुरी । अनावर या लौकिका बाहेरी वो ॥१॥
माया करुणा हे करिते बहुत । किती सोसूं या जनांचे आघात ।
न पुरे अवसरु हे चि नित्यानित्य । तूचि सोडवी करूनि स्थिर चित्त वो ॥धृ॥
बहुत कामे मी गुंतलिये घरी । जासी डोळा तू चुकवूनि हरी ।
करिता लाग न येसी चपळभरी । नाही सायासाची उरो दिली उरी वो ॥२॥
तुज म्हणीये मी न संगे अनंता । नको जाऊ या डोळिया परता ।
न लगे जोडी हे तुजविण आता । तुकयास्वामी कान्होबा गुणभरिता वो ॥३॥
गवळणी १६
घाली कवाड टळली वाड राती । कामे व्यापिलीं का पडिली दुश्चित्ती ।
कोणे लागला गे सदैवेचे हाती । आजि शून्य शेजे नाही दिसे पती वो ॥१॥
बोले दूतिकेशीं राधा हे वचन । मशीं लाघव दाखवी नारायण ।
म्हणे कोमळ परी बहु गे निर्गुण । याशीं न बोले कळला मज पूर्ण वो ॥धृ॥
धाडिले गरुडा आणिले हनुमंता । तैं पाचारिले होउनि येई वो सीता ।
लाजिन्नली रूप न ये पालटिता । झाला भीमकी आपण राम सीता वो ॥२॥
सत्यभामा दान करी नारदासी । तैं कळला वो मज हृषीकेशी ।
तुळे घालिता न ये कनक वो रासी । सम तुके एक पान तुळसी वो ॥३॥
मज भुली पडली कैशापरी । आम्हां भोगूनि म्हणे मी ब्रम्हचारी ।
दिली वाट यमुने माये खरी । तुम्हा आम्हां न कळे अद्यापवरी वो ॥४॥
जाणे जीवींचे सकळ नारायण । असे व्यापूनि परी न दिसे लपून ।
राधा संबोखिली प्रीती आलिंगून । तुका म्हणे येथे भावचि कारण वो ॥५॥
गवळणी १७
धरिला पालव न सोडी माझा येणे । काही करिता या नंदाचिया कान्हें ।
एकली न येते मी ऐसे काय जाणे । कोठे भरले या अवघड राणे रे ॥१॥
सोडी पालव जाऊ दे मज हरी । वेळ लागला रे कोपतील घरी ।
सासू दारुण सासरा आहे भारी । तुज मज सांगता नाही उरी रे ॥धृ॥
सखिया वेशिया होतिया । तुज फावले रे फांकता तयासी ।
होते अंतर तर सांपडते कैसी । एकाएकी अंगी जडलासी रे ॥२॥
ऐसी भागली हे करिता उत्तर । शक्ति मावळल्या आसुडिता कर ।
स्वामी तुकयाचा भोगिया चतुर । भोग भोगी त्यांचा राखे लोकाचार वो ॥३॥
गवळणी १८
हरिरता चपळा नारी । लागवरी न रिघती ॥१॥
अवघ्या अंगे सर्वोत्तम । भोगी काम भोगता ॥धृ॥
वाचा वाच्यत्वासि न ये । कोठे काय करावे ॥२॥
तुका म्हणे देवा ऐशा । देवपिशा उदारा ॥३॥
गवळणी १९
कोणी सुना कोणी लेंकी । कोणी एकी स्वतंता ॥१॥
अवघियांची जगनिंद । झाली धिंद सारखी ॥धृ॥
अवघ्या अवघ्या चोरा । विना वरा मायबापा ॥२॥
तुका म्हणे करा सेवा । आले जीवावरी तरी ॥३॥