चामड्याचा रुपया आणि विठोबाची करुणा – संत रोहिदास यांचा अद्भुत भक्तिप्रसंग
संत रोहिदास महाराज यांची कथा म्हणजे भक्तीची शुद्धता, नम्रता आणि समर्पण याचे सजीव उदाहरण आहे. त्यांच्या जीवनातील एक प्रसंग अत्यंत हृदयस्पर्शी आहे. ते जन्माने चांभार होते आणि त्यांच्या उपजीविकेचा मार्ग म्हणजे चपला शिवणे. पण मनाने ते अत्यंत शुद्ध, सात्विक आणि भगवंताच्या चरणी एकनिष्ठ भक्त होते. त्यांच्या दैनंदिन जीवनात त्यांनी कर्माला धर्म मानले आणि दररोजच्या कामामध्येच त्यांनी विठोबाची सेवा पाहिली.
वारीचा काळ होता. आजूबाजूचे भक्त मोठ्या उत्साहाने वारीसाठी निघाले होते. प्रत्येकाचे मन आनंदात होते, कारण पंढरीच्या विठोबाचे दर्शन घेण्याचा योग येत होता. रोहिदास महाराजही विठोबाच्या भक्तीत मग्न होते, पण त्यांच्या परिस्थितीमुळे ते स्वतः वारीस जाऊ शकणार नव्हते. त्यांच्या मनात दुःख होते की यंदा विठोबाचे प्रत्यक्ष दर्शन घेता येणार नाही.
त्यांच्याकडे ना पैसे होते, ना कोणतीही व्यवस्था. पण त्यांच्या अंतःकरणातील श्रद्धा मात्र खूप मोठी होती. त्यांनी विचार केला की, मी या वारीला जाऊ शकत नाही, पण माझ्या हृदयातील भावना विठोबापर्यंत जरूर पोहोचायला हवी. तेव्हा त्यांनी आपल्या कौशल्याचा उपयोग करून चामड्याचा एक रुपया तयार केला. तो रुपया त्यांनी अशा भावनेने बनवला की जणू हा त्यांच्या सर्व भक्तीचा, प्रेमाचा आणि समर्पणाचा प्रतीक आहे.
मग त्यांनी त्या रुपयाबद्दल काही निष्ठावान वारकऱ्यांना विनंती केली – "माझा हा रुपया चंद्रभागा नदीत टाका. मी स्वतः येऊ शकत नाही, पण माझा भाव विठोबाला पोहोचवायचा आहे." परंतु, तेव्हा अनेकांनी त्या चामड्याच्या रुपयाची थट्टा केली. लोक म्हणाले की, हा काही खरा रुपया नाही, हा तर चामड्याचा बनवलेला बनावट पैसा आहे. कोणीही तो घेण्यास तयार नव्हतं.
या अपमानाने रोहिदास महाराज खिन्न झाले. डोळ्यांत अश्रू आले. पण त्यांच्या श्रद्धेचा उगम माणसांमध्ये नव्हता, तो तर विठोबाच्या प्रेमात होता. त्यांनी डोळे मिटून विठोबाशी संवाद साधला – “हे पांडुरंगा, मी येऊ शकत नाही, पण माझा हा रुपया तू स्वीकार. माझ्या भावना पाह.”
हे बोलून त्यांनी तो चामड्याचा रुपया आकाशाकडे उचलून फेकला. आणि त्या क्षणी एक अद्भुत चमत्कार घडला. चंद्रभागा नदीचा प्रवाह स्वतः वळला, तिचे पाणी भरभर वाहत गावात आलं, आणि त्या रुपयाला स्वीकारण्यासाठी चंद्रभागा प्रकट झाली. ती नदी जणू साक्षात विठोबाच्या आज्ञेने त्या भक्ताच्या भावनेला स्वीकारायला आली होती.
हे दृश्य पाहून गावातील लोक स्तंभित झाले. ज्यांनी त्यांची थट्टा केली होती, त्यांना आपल्या चुकीची जाणीव झाली. रोहिदास महाराज मात्र नम्रतेने विठोबाचे स्मरण करत राहिले. त्यांच्या डोळ्यांतून अश्रू वाहत होते, पण त्या अश्रूंमध्ये समाधान, भक्ती आणि परमेश्वराशी एकरूपता होती.
हा प्रसंग आपल्याला शिकवतो की ईश्वराला वस्तूंपेक्षा भाव महत्त्वाचा वाटतो. तुम्ही काय देता, हे गौण आहे, पण त्यामागे तुमचा भाव काय आहे, याला खूप अर्थ असतो. भक्ती ही केवळ मंदिरात जाऊन केलेली पूजा नसते, ती मनातली शुद्धता असते. रोहिदास महाराजांनी त्यांच्या साध्या जीवनातून हेच शिकवले – की कोणत्याही स्थितीतून, कोणत्याही कर्मातून, भगवंताकडे पोहोचता येते – फक्त मनात श्रद्धा आणि प्रेम असलं पाहिजे.
ही कथा समाजातील जातीभेद, आर्थिक परिस्थिती आणि सामाजिक भेदभाव यांना नाकारते. विठोबा भक्ताच्या चामड्याच्या रुपयालाही स्वीकारतो, कारण त्यामागे भक्ताचा हृदयस्पर्शी भाव असतो. ही कथा आपल्या मनात श्रद्धेचा दीप उजळवते आणि आपल्याला सांगते की विठोबा प्रत्येकाला जवळ घेतो – फक्त त्याच्याप्रती प्रेम हवे.