श्रावण महिना: शिवभक्तीचा पवित्र कालावधी
श्रावण महिना म्हणजे भक्ती, पावसाची शांत धार आणि शिवभक्तांच्या भावना ओसंडून वाहणारा काळ. विशेषतः सोमवारचा दिवस भगवान शिवाचा असल्याने, श्रावण महिन्यातील प्रत्येक सोमवार अतिशय पवित्र मानला जातो. या काळात भक्तगण उपवास, अभिषेक आणि मंत्रोच्चार यांद्वारे शिवाची उपासना करतात. या सोमवारी केवळ उपवास न करता मन, वाणी आणि कर्मानेही शुद्ध राहून आराधना केली जाते, असे मानले जाते की यामुळे पापांचं क्षालन होतं आणि जीवनात शांतता व समृद्धी येते.
पुराणांनुसार, समुद्रमंथनाच्या वेळी अमृताच्या आधी 'कालकूट' नावाचे घातक विष निर्माण झाले. ते इतके प्रखर होतं की त्याच्या प्रभावाने संपूर्ण सृष्टी नष्ट होण्याचा धोका निर्माण झाला. कोणताही देव वा असुर हे विष ग्रहण करण्यास पुढे आला नाही, तेव्हा भगवान शिव स्वतः पुढे आले आणि ते संपूर्ण विष आपल्या कंठात धारण केले. त्यांचा कंठ निळा पडल्याने त्यांना 'नीळकंठ' ही उपाधी प्राप्त झाली. या उपकारामुळे सृष्टीचा विनाश टळला. म्हणूनच श्रावण सोमवारला शिवाला गंगाजळ, दूध, बेलपत्र अर्पण करून त्यांच्या त्यागाची आठवण ठेवली जाते. श्रावण सोमवारच्या दिवशी उपवासी भक्त पहाटे उठून स्नान करतात, पवित्रता राखतात आणि मंदिरात जाऊन शिवलिंगावर जलाभिषेक, दुधाभिषेक व बेलपत्र अर्पण करतात. अनेक ठिकाणी शिवमहिम्न स्तोत्र, रुद्राष्टक, महामृत्युंजय मंत्र आणि शिव चालीसा यांचे पठण केले जाते. काही स्त्रिया व्रत करून उत्तम वरासाठी प्रार्थना करतात, तर पुरुष शिवाची आराधना करून आरोग्य, ऐश्वर्य आणि मनशांतीसाठी संकल्प करतात. उपवास हा फक्त अन्नत्याग नाही, तर इच्छांचा संयम व मनाची एकाग्रता साधण्याचं माध्यम मानलं जातं.
श्रावण महिना पावसाळ्याचा आरंभ असतो. या काळात पचनक्रिया मंदावते, त्यामुळे उपवास केल्याने शरीराला विश्रांती मिळते आणि रोगप्रतिकारशक्ती टिकून राहते. शिवाला बेलपत्र अर्पण केल्याने मानसिक शांतता लाभते, आणि दूध अर्पण केल्याने मन शुद्ध व थंड राहते, असा वैज्ञानिक दृष्टिकोनही आहे. आध्यात्मिकदृष्ट्या, शिव ही केवळ देवता नाहीत, तर एक ऊर्जा आहेत - जी आपल्या अंतर्मनातील विषारी विचार, वासना, राग, लोभ नष्ट करून शांतता व शुद्धता निर्माण करतात. श्रावण सोमवार हे त्या आत्मशुद्धीचे प्रतीक आहे.
श्रावण हे केवळ धार्मिक कर्मकांड नाही, तर आपल्या जीवनातील 'विष' म्हणजेच नकारात्मकता, राग, द्वेष, मोह यांचा त्याग करून अंतर्मनात शिवत्व जागवण्याची संधी आहे. आजच्या काळातही हजारो भक्त ही परंपरा निष्ठेने पाळतात - काही मंदिरात जाऊन, तर काही घरीच मंत्रोच्चार आणि अर्चनाद्वारे. या पवित्र महिन्यात शिवाची कृपा मिळावी, जीवनात सुख, समाधान व शांती लाभावी, हीच आपण सर्वांनी प्रार्थना करूया.
✅ श्रावण महिन्यात काय करावे:
- प्रत्येक सोमवारला पहाटे उठून स्नान करून पवित्र वस्त्र परिधान करावीत.
- शिवलिंगावर गंगाजळ, दूध, मध, बेलपत्र, दही, साखर, जल अर्पण करून अभिषेक करावा (पंचामृत अभिषेक).
- महामृत्युंजय मंत्र, रुद्राष्टक, शिवमहिम्न स्तोत्र, शिवचालीसा यांचे पठण करावे.
- उपवास करताना केवळ अन्नत्याग न करता मन व इंद्रियांचा संयम ठेवा.
- शिवमंदिराला भेट द्या किंवा घरीच लघुरुद्र अथवा शिवार्चन करा.
- श्रावण सोमवारी विशेषतः "नीळकंठेश्वर" या स्वरूपात शिवाची पूजा केली जाते.
- स्त्रियांनी हरतालिका व्रत किंवा सोमवारी सौभाग्यासाठी व्रत करावं.
- शिवोपासनेसोबत पार्वती माता, नंदी व गंगा देवीचं पूजन करावं.
❌ श्रावण महिन्यात काय करू नये:
- मांसाहार, मद्यपान, तंबाखू यांपासून दूर राहा.
- अशुद्ध वस्त्र, अपवित्रतेने पूजेला बसू नये.
- राग, द्वेष, अपशब्द, असत्य बोलणे टाळा.
- शिवलिंगावर तुळशी, केवडा, कुंद फुले चुकूनही अर्पण करू नयेत.
- शिव पूजन करताना डाव्या हाताने अर्पण करणे टाळा.
- अभिषेकाच्या पाण्याचा अपमान करू नका — ते पवित्र समजून झाडांना घाला.
🕉️ श्रावण सोमवार पूजेची घरी करण्याची पद्धत:
- सकाळी लवकर उठून आंघोळ करा व शुद्ध वस्त्र घाला.
- पाटावर स्वच्छ कपड्यावर शिवलिंग (पितळ/पाषाण/मृत्तिका) ठेवा.
- गंगाजळ/शुद्ध जलाने अभिषेक करा.
- पंचामृत (दूध, दही, मध, साखर, तूप) अर्पण करा व पुन्हा जलाने शुद्ध करा.
- बेलपत्र, आकड, दूर्वा, फुले अर्पण करा.
- धूप, दीप लावा व "ॐ नमः शिवाय" मंत्राचा 108 वेळा जप करा.
- महामृत्युंजय मंत्र किंवा शिवमहिम्न स्तोत्राचे पठण करा.
- प्रसादात खीर, पायस, फळ अर्पण करा व नंतर वाटा.
श्रावण म्हणजे बाह्य पूजेपेक्षा अंतर्मनात शिवत्व जागवण्याचा पर्वकाळ आहे.