वराह जयंती – भगवान विष्णूचा तिसरा अवतार
श्रीमद्भगवद्गीतेमध्ये भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात – “यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत। अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम्॥”
अर्थ : जेव्हा जेव्हा धर्माची हानी होते आणि अधर्माचा विजय होतो, तेव्हा मी स्वतः पृथ्वीवर अवतार घेतो. भगवान विष्णूच्या दहा अवतारांच्या कथांमध्ये याचे सुंदर दर्शन घडते. मत्स्य, कूर्म यानंतर तिसरा अवतार म्हणजे वराह अवतार. या दिव्य अवताराची आठवण म्हणून भाद्रपद शुक्ल पक्षातील तृतीया तिथीला वराह जयंती साजरी केली जाते.
वराह अवताराची आख्यायिका
पुराणकथेनुसार, एकदा वैकुंठात सात ऋषी भगवान विष्णूंच्या भेटीसाठी आले. परंतु वैकुंठाचे द्वारपाल जय आणि विजय यांनी त्यांना थांबवले. यामुळे रागावलेल्या ऋषींनी त्यांना शाप दिला की ते तीन जन्म पृथ्वीवर राक्षस म्हणून जन्म घेतील. या शापामुळे जय आणि विजय हे हिरण्यकश्यपू आणि हिरण्यक्ष या राक्षस रूपात जन्मले. दोघांनीही पृथ्वीवर प्रचंड अत्याचार केले. विशेषतः हिरण्यक्षाने देव-ऋषींना यज्ञकर्म करू दिले नाही, लोकांना त्रास दिला आणि अखेरीस पृथ्वीला समुद्रात बुडवून टाकले. सर्व देव घाबरले व त्यांनी ब्रह्मदेवांकडे मदतीसाठी धाव घेतली. त्यावेळी ब्रह्मदेवांच्या नाकपुडीतून एक वराह (जंगली डुकरासारखा परंतु दिव्य रूप असलेला) प्रकट झाला. तो दुसरा कोणी नसून भगवान विष्णूंचाच तिसरा अवतार होता.
वराह आणि हिरण्यक्ष यांचे युद्ध
वराह अवतार प्रकट झाल्यानंतर त्यांनी समुद्रात प्रवेश करून पृथ्वीला आपल्या दातांवर उचलले. पण त्याच वेळी हिरण्यक्ष राक्षस आला आणि वराहाला युद्धासाठी आव्हान दिले. दोघांमध्ये दीर्घकाळ भीषण युद्ध झाले. अखेरीस भगवान वराहांनी आपल्या तीक्ष्ण दातांनी हिरण्यक्षाचा वध केला. त्याला मोक्ष प्राप्त झाला आणि तो पुन्हा वैकुंठाला गेला. अशा प्रकारे पृथ्वीचे रक्षण झाले.
वराह जयंतीचे धार्मिक महत्त्व
- धर्मसंस्थापन : हा अवतार दाखवतो की अधर्म कितीही वाढला तरी धर्माची पुनर्स्थापना करण्यासाठी परमेश्वर अवतार घेतो.
- पृथ्वीचे रक्षण : वराह अवतार पृथ्वीला समुद्रातून बाहेर काढतो. त्यामुळे हा अवतार “भू-रक्षणकर्ता” म्हणून पूजला जातो.
- भक्तीची प्रेरणा : वराह जयंतीच्या दिवशी विष्णू भक्त विशेष पूजन, उपवास, व्रत आणि कथा-श्रवण करतात.
वराह जयंतीला काय करावे?
- सकाळी स्नान करून संकल्प घ्यावा.
- भगवान विष्णू किंवा वराह अवताराची मूर्ती/प्रतिमा समोर ठेवून पूजा करावी.
- ॐ नमो भगवते वराहाय मंत्राचा जप करावा.
- उपवास आणि दानधर्म करावा.
वराहद्वादशी
वराह अवताराशी संबंधित आणखी एक महत्वाची तिथी म्हणजे वराहद्वादशी. ही माघ-फाल्गुन महिन्यातील द्वादशीला साजरी केली जाते. यावर्षी ही तारीख २१ फेब्रुवारीला येते.
आधुनिक काळातील संदेश
आजच्या युगातही “अधर्म” अनेक प्रकारे दिसतो – भ्रष्टाचार, हिंसा, अन्याय. वराह अवताराची कथा आपल्याला आठवण करून देते की सत्य आणि धर्म शेवटी विजय मिळवतात. आपणही आपल्या जीवनात धर्म, प्रामाणिकपणा आणि सदाचार पाळला तर समाजात सकारात्मक बदल घडवू शकतो.
निष्कर्ष
वराह जयंती हा फक्त एक धार्मिक सण नाही, तर धर्मसंस्थापन, पृथ्वीचे रक्षण आणि भक्तीचा एक प्रेरणादायी संदेश आहे. भगवान विष्णूचा हा अवतार आजही आपल्याला शिकवतो – “धर्माची साथ देणारा कधीही हरत नाही.”