संत सोपानदेव – संत ज्ञानेश्वरांचे बंधू, संत साहित्य आणि समाधी उत्सव

🔷 प्रस्तावना

संत सोपानदेव महाराज हे संत ज्ञानेश्वर महाराजांचे धाकटे बंधू होते. ज्ञानेश्वरीसारखा गूढ आणि विशाल ग्रंथ लिहिणाऱ्या ज्ञानेश्वरांच्या कुटुंबात जन्म घेऊनही सोपानदेवांनी आपली वेगळी ओळख निर्माण केली – शांत, समाधानी आणि समर्पित भक्तिचरित्र म्हणून. त्यांची भक्ती, साधना आणि समर्पण इतकी प्रखर होती की त्यांनी देह ठेवताना संजीवन समाधी पत्करली. ही समाधी घेतली सासवड येथे, मार्गशीर्ष महिन्यात. आजही त्या पुण्यस्मृतीच्या आठवणीने संपूर्ण सासवड गाव भक्तिरसात न्हालेला असतो.

प्रत्येक मार्गशीर्ष वद्य अष्टमीपासून चतुर्दशीपर्यंत संपूर्ण आठवडा सासवडमध्ये एक महोत्सव भरतो – संजीवन समाधी उत्सव. हा उत्सव म्हणजे भक्तीचा, परंपरेचा आणि वारकरी भावनेचा साज. या काळात गावात शांतीचा, टाळ-मृदुंगाचा नाद घुमतो आणि संत सोपानदेवांच्या पावन आठवणींच्या लाटा उठतात.

अष्टमीला संस्थानातर्फे प्रवचन होते, आणि रात्री ह.भ.प. तनपुरे महाराजांचे कीर्तन होते. रात्रीचा जागर तर गावाच्या हृदयात गाजणारा असतो – श्री हनुमान भजनी मंडळ त्यासाठी प्रसिद्ध आहे.

नवमीला पुन्हा प्रवचन, आणि रात्री परकाळे दिंडीचे कीर्तन. दशमीला बंडातात्या कराडकर यांचे कीर्तन. कीर्तनांचे हे सोनेरी धागे संतांच्या आठवणींना अधिक उजळवतात.

एकादशी हा या वारीचा हृदय. पहाटे काकड आरतीने सुरुवात होते. समाधीवर पंचसुक्त, पवमान मंत्रांनी अभिषेक होतो. दुपारी ४ वाजता गावभर पालखी फिरते. रस्त्याच्या कडेला थांबून, डोळ्यांत श्रद्धेचे पाणी साठवलेले असतात. कुणी टाळ वाजवतो, कुणी फुलांची उधळण करतो. ही फक्त एक पालखी नसते, ती असते हजारो भावनांची रचना.

द्वादशीला चक्री प्रवचनं होतात – जेथे विविध प्रवचनकार आपल्या अनुभवांतून भक्तीचं अनोखं दर्शन घडवतात. रात्री देहूकर फडाचे कीर्तन वातावरण भारून टाकते.

त्रयोदशी हा समाधीचा दिवस. सकाळी समाधी वर्णनाचे कीर्तन होतं. गुलाल, पुष्पवृष्टी, भावभावनांचा पूर – आणि अखेर दिंडी काल्याचं कीर्तन घेऊन पुढे सरकते. कृष्णलीला, पाण्याचा सडा, आरत्या – ही वारीची शुद्ध ऊर्जा प्रत्येक मनात झिरपते.

चतुर्दशी हा अंतिम दिवस. त्या दिवशी समाधीवर लिंबसाखर लावण्याची प्रक्षाळ पूजा केली जाते. दुपारी साखर-वेलची युक्त दुधाचा नैवेद्य – म्हणजे भक्तीचा अमृताचा गंध.

ही वारी, ही परंपरा, हे आठ दिवस म्हणजे भक्तिरसात न्हालेलं आयुष्य. संत सोपानदेवांनी केवळ समाधी घेतली नाही, त्यांनी गावाला आणि वारकरी भावविश्वाला एक अपार प्रेरणा दिली. आजही सासवडची माती त्यांच्या नावाने ओलसर होते – भक्तीने, भावनेने आणि विठ्ठलनामाच्या गजराने.

📜 जीवनचरित्र

• पूर्ण नाव: संत सोपानदेव महाराज
• बंधू: संत ज्ञानेश्वर, संत निवृत्तिनाथ, संत मुक्ताबाई
• ग्रंथ: सोपानदेवी
• समाधी: सासवड, इ.स. १२९७

संत सोपानदेवांनी अध्यात्म, भक्ती आणि आत्मशुद्धी यांचा संगम साधणारे विचार आपल्या ग्रंथातून मांडले. त्यांचे जीवन संतपरंपरेचा एक महत्त्वाचा भाग होते.

🎉 सासवड संजीवन समाधी उत्सव

मार्गशीर्ष वद्य अष्टमी ते चतुर्दशी या काळात सासवड येथे संत सोपानदेवांच्या समाधीचा भव्य उत्सव साजरा होतो. त्यात खालीलप्रमाणे कार्यक्रम असतात:

• वद्य अष्टमी: प्रवचन, कीर्तन, जागरण.
• वद्य नवमी-दशमी: विविध कीर्तनकारांचे प्रवचन, भजने, दिंडी सेवा.
• वद्य एकादशी: पहाटे काकड आरती, पंचसुक्त अभिषेक, पालखी प्रदक्षिणा, हरिकीर्तन, जागरण.
• वद्य द्वादशी: चक्री प्रवचन, दोन कीर्तने, रात्रभर दिंडींचा जागर.
• वद्य त्रयोदशी: समाधी वर्णन, गुलालवृष्टी, काल्याचे कीर्तन, पादुकांची पूजा, दहीहंडी, कृष्णलीला, महाप्रसाद.
• वद्य चतुर्दशी: पवित्र पाण्याने मंदिर धुणे, प्रक्षाळ पूजा (लिंब न्हाण), नैवेद्य व शेजारती.

हा उत्सव पारंपरिक वारकरी पद्धतीने साजरा होतो, ज्यामध्ये कीर्तनकार, दिंडी, पालखी आणि भक्तगण मोठ्या संख्येने सहभागी होतात.

🔎 SEO Keywords

• संत सोपानदेव माहिती
• सासवड समाधी उत्सव
• सोपानदेव ग्रंथ
• मार्गशीर्ष वद्य अष्टमी उत्सव
• वारकरी दिंडी सासवड

🙏 समारोप

संत सोपानदेव हे संत परंपरेतील एक तेजस्वी दीपस्तंभ होते. त्यांचे लेखन आणि जीवन आजही वारकरी संप्रदायासाठी प्रेरणादायी आहे. सासवड येथील त्यांची समाधी आणि वार्षिक उत्सव भक्तीचे केंद्रस्थान बनले आहे.

💬 तुम्हाला ही माहिती उपयोगी वाटली का? कमेंट करा आणि भक्तगणांशी शेअर करा!