पुत्रदा एकादशी: महत्व, कथा आणि व्रत नियम
पुत्रदा एकादशी – कथा, महत्त्व, नियम आणि पूजनविधी
पुत्रदा एकादशी हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत पुण्यदायी व्रत आहे. या दिवशी भगवान श्रीविष्णूची पूजा करून उपवास केल्यास अपत्यप्राप्तीची इच्छा पूर्ण होते, असे शास्त्रात वर्णन आहे. या व्रतामुळे फक्त संतानप्राप्तीच नव्हे तर आरोग्य, समृद्धी आणि आध्यात्मिक उन्नतीसुद्धा होते, अशी श्रद्धा आहे.
पुत्रदा एकादशी कधी आणि किती वेळा येते
एकादशी हा हिंदू पंचांगानुसार महिन्याच्या दोन्ही पक्षातील (कृष्ण आणि शुक्ल) अकरावा दिवस असतो. पुत्रदा एकादशी वर्षातून दोन वेळा येते –
- पौष शुक्ल पक्षातील – पौष पुत्रदा एकादशी
- श्रावण शुक्ल पक्षातील – श्रावण पुत्रदा एकादशी
या दोन्ही एकादशींचा उद्देश आणि फल एकच असले तरी त्यांची धार्मिक महती वेगवेगळी मानली जाते. श्रावण महिना हा स्वतःच पवित्र असल्याने त्यातील पुत्रदा एकादशीचे विशेष महत्त्व असते.
पुत्रदा एकादशीचे महत्त्व
या व्रताचे पालन करणाऱ्यांना भगवान विष्णूची विशेष कृपा लाभते. जे लोक हे व्रत श्रद्धेने आणि नियमपूर्वक करतात, त्यांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात, संततीला उत्तम आरोग्य मिळते आणि घरात सुख-शांती नांदते. वर्षातून दोन्ही वेळा व्रत करणाऱ्यांना मोक्षप्राप्ती होते, असे धार्मिक ग्रंथात नमूद आहे. तसेच, हे व्रत हिंदू पंचांगातील एक महत्त्वाची तिथी मानली जाते.
पुत्रदा एकादशी पूजनविधी
या व्रताची सुरुवात दशमीपासून होते. दशमीच्या दिवशी सूर्यास्तापूर्वी भोजन करावे आणि कांदा-लसूण यांचा त्याग करावा.
- एकादशीच्या दिवशी पहाटे लवकर उठून स्नान करावे. शक्य असल्यास गंगास्नान करावे, न जमल्यास गंगाजल आंघोळीच्या पाण्यात मिसळावे.
- स्वच्छ वस्त्र नेसून भगवान श्रीविष्णूची पंचोपचार पद्धतीने पूजा करावी – धूप, दीप, फुले, अक्षता, रोली, हार आणि नैवेद्य अर्पण करून व्रतसंकल्प घ्यावा.
- दिवसभर उपवास ठेवावा आणि व्रतकथा वाचावी किंवा ऐकावी.
- रात्री फळाहार करून, द्वादशीच्या दिवशी ब्राह्मणांना भोजन व दान देऊन व्रताची सांगता करावी.
व्रताचे नियम
- कांदा, लसूण, मांसाहार, मद्य, सुपारी, वांगी यांचा त्याग करावा.
- असत्य बोलणे, राग, लोभ, हिंसा टाळावी.
- कांस्य भांड्यात भोजन करू नये.
- दशमीपासून द्वादशीपर्यंत भगवान विष्णूचे स्मरण, भजन आणि कीर्तन करावे.
पुत्रदा एकादशीची कथा
पुराणकाळी महिष्मतीपुरी नावाच्या नगरीत एक धर्मप्रिय राजा राज्य करत होता. पण त्याला संतान नव्हते. एकदा दरबारातील मंत्र्यांनी लोमेश ऋषी यांना विचारले. ऋषींनी सांगितले की, मागील जन्मी हा राजा अत्याचारी होता. त्या जन्मी, एका एकादशीच्या दिवशी तहानलेला राजा जलाशयाजवळ आला, तेव्हा नुकतीच बाळंत झालेली गाय पाणी पिण्यासाठी आली होती. पण राजाने तिला हटकले. या पापामुळे त्याला वर्तमान जन्मात अपत्यप्राप्ती होत नव्हती.
ऋषींनी सांगितले की, हा दोष दूर करण्यासाठी श्रावण पुत्रदा एकादशीचे व्रत करावे आणि त्याचे पुण्य राजाला अर्पण करावे. राजासह प्रजाजनांनी हे व्रत केले आणि काही काळात राणीने सुंदर पुत्रास जन्म दिला. त्या दिवसापासून या व्रताचे महत्त्व अधिक वाढले.
निष्कर्ष
पुत्रदा एकादशी केवळ अपत्यप्राप्तीच्या इच्छेसाठीच नव्हे तर पापांचा नाश, मनःशांती, आरोग्य आणि आध्यात्मिक प्रगतीसाठीही अत्यंत उपयुक्त आहे. श्रद्धा, नियम आणि भक्तिभावाने केलेले हे व्रत जीवनात आनंद आणि समाधान आणते.